Skontaktuj się z nami:
602 510 317, 781 833 444

Zajdel & Szafraniec

Publikacje

Kiedy zlikwidowana spółka z o.o. przestaje istnieć

Zarys procesu likwidacji spółki

Rozwiązanie spółki z o.o., czyli ustanie jej bytu prawnego, następuje po przeprowadzeniu likwidacji z chwilą wykreślenia z rejestru przedsiębiorców KRS. Likwidacja jest podstawowym sposobem doprowadzenia do wykreślenia. Przez likwidację spraw spółki należy rozumieć cały ciąg działań likwidatorów spółki (o czym mowa w dalszej części niniejszego opracowania) – poczynając od zgłoszenia otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego vide art. 277 KSH, poprzez wykonanie przewidzianych w art. 282 KSH czynności likwidacyjnych oraz podział majątku spółki między jej wspólników vide art. 286 KSH, jeżeli spółka takowy posiada, aż do zgłoszenia wniosku do sądu rejestrowego o wykreślenie danej spółki z rejestru przedsiębiorców vide art. 288 § 1 KSH. Należy podnieść, że postępowanie likwidacyjne w spółce z o.o., podobnie jak w spółce akcyjnej, jest obligatoryjne. Uzasadnieniem tego obowiązku jest przede wszystkim odmienny niż w spółkach osobowych reżim odpowiedzialności za zobowiązania spółki. W przypadku spółek kapitałowych za zobowiązania spółki odpowiada – co do zasady – wyłącznie spółka. Odpowiedzialność wspólników – także na etapie likwidacyjnym – jest wyłączona vide art. 151 § 3 KSH.

Odrębnym przypadkiem jest ogłoszenie upadłości spółki, kiedy to do jej rozwiązania dochodzi po zakończeniu postępowania upadłościowego (szerzej o upadłości jako przesłance dla likwidacji spółki mowa w dalszej części opracowania). Wyjątkowo również w razie łączenia, przekształcenia albo podziału spółki wykreślenie z rejestru spółek spółki przejmowanej, lub w przypadku łączących się albo przekształconych spółek, wykreślenie następuje nie w wyniku likwidacji, ale z urzędu. Także spółka z o.o., która nie rozpoczęła działalności gospodarczej i nie zaciągnęła żadnych zobowiązań, może być wykreślona z rejestru tylko po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego vide Uchwała SN z dnia 18.01.1994r (sygn. akt: III CZP 178 / 93) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa, ani nie zaciągnęła zobowiązań może być wykreślona z rejestru handlowego dopiero po przeprowadzeniu likwidacji. Możliwe jest wykreślenie z rejestru handlowego spółki z o.o., jeżeli w wyniku przeprowadzonego i zakończonego zgodnie z art. 277 § 1 KSH postępowania likwidacyjnego zostanie spieniężony cały jej majątek, a mimo to zostaną niewypełnione zobowiązania ciążące na tej spółce. Zgodnie z treścią przytoczonej Uchwały nieposiadanie przez spółkę majątku nie stanowi podstawy dla wykreślenia jej z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Pomiędzy przyczyną rozwiązania spółki a zdarzeniem prawnym w postaci jej rozwiązania zachodzi związek przyczynowo – skutkowy. Zaistnienie jednej z przyczyn powodujących rozwiązanie spółki rozpoczyna obligatoryjną procedurę likwidacyjną. Jak wspomniano, likwidacja spółki z o.o. jest skutkiem zajścia przyczyny jej rozwiązania, tj. zaistnienia zdarzenia prawnego określanego przez ustawę albo umowę spółki jako przyczyna rozwiązania spółki z o.o. Skutek ten nie może jednak nastąpić automatycznie ze względu na konieczność uporządkowania spraw spółki, zwłaszcza majątkowych, czemu służy postępowanie likwidacyjne. Po jego zakończeniu może już w pełni zaktualizować się skutek prawny zajścia zdarzenia, które zainicjowało proces „rozwiązywania” spółki. Ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa i pewności obrotu prawnego skutek ten ustawa wiąże z formalną czynnością wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców vide art. 272 KSH. Z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przestaje ona istnieć, czyli następuje rozwiązanie spółki.

Okoliczności w których dochodzi do rozwiązania spółki

Rozwiązanie spółki z o.o. może nastąpić, o ile zajdzie jedna z przyczyn określonych w KSH przez które należy rozumieć:

  1. powody przewidziane w samej umowie spółki (np. upływ czasu, na jaki umowa spółki była zawarta, osiągnięcie celu, dla którego spółka została zawiązana);
  2. uchwalenie przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki
  3. przeniesienie siedziby spółki za granicę;
  4. ogłoszenie upadłości spółki;
  5. przyczyny przewidziane w przepisach szczególnych;
  6. orzeczenie rozwiązania spółki przez Sąd. Sąd jest uprawniony do wydania takiego wyrok m.in. na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie jej celu stało się niemożliwe vide Wyrok SN z 10.04.2008r (sygn. akt: IV CSK 20 / 08), lub gdy nie zawarto umowy spółki, albo określony w umowie przedmiot działalności jest sprzeczny z prawem albo umowa nie zawiera istotnych postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności, kapitału zakładowego lub wkładów. Jeżeli sąd orzeknie o rozwiązaniu spółki, oznacza to wszczęcie postępowania likwidacyjnego.

Likwidacja spółki w organizacji

Likwidacja może być prowadzona także wobec spółki z o.o. w organizacji, czyli takiej, której umowę wprawdzie już zawarto, ale nie dokonano jeszcze wpisu tak powstałego podmiotu do rejestru przedsiębiorców. Likwidacja spółki z o.o. w organizacji następuje w sytuacji, gdy w terminie 6 miesięcy od zawarcia umowy nie zgłoszono spółki celem jej wpisu do KRS. Inną przyczyną będzie uprawomocnienie się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego spółce z o.o. wpisu. Przy czym przeprowadzenie likwidacji w takim przypadku będzie konieczne wtedy tylko, gdy spółka nie jest w stanie zwrócić wspólnikom wniesionych przez nich wkładów lub pokryć w pełni wierzytelności osób trzecich. Do likwidacji spółki w organizacji stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące likwidacji zwykłej spółki z o.o. Jednakże chwilą rozwiązania będzie wtedy dzień zatwierdzenia przez zgromadzenie wspólników sprawozdania likwidacyjnego, a nie tak jak w przypadku spółki już zarejestrowanej, chwila wykreślenia z rejestru.

Uchwała wspólników jako najczęstsza przyczyna rozwiązania spółki

Najczęściej spotykaną w praktyce przyczyną rozwiązania spółki z o.o. jest uchwała wspólników. Uchwała ta musi zostać stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza i wymaga kwalifikowanej większości dwóch trzecich głosów wspólników obecnych na zgromadzeniu. Umowa spółki może tu wprowadzać surowsze wymagania co do większości głosów, a także wprowadzać warunek kworum koniecznego do podjęcia uchwały.

O rozwiązaniu i likwidacji spółki z o.o. wspólnicy mogą zadecydować z różnych względów. Szczególna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy straty spółki wykazane w bilansie sporządzonym przez zarząd przewyższają sumę jej kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego. W tym przypadku zarząd, zgodnie z obowiązującymi przepisami KSH zobowiązany jest niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki. Jeżeli wspólnicy uznają, że powinna ona zaprzestać działalności, to mogą podjąć uchwałę o rozwiązaniu. W tym wypadku wystarczająca jest bezwzględna większości głosów.

Data otwarcia likwidacji spółki

Otwarcie likwidacji następuję z dniem powzięcia uchwały o rozwiązaniu spółki. Wspólnikom nie wolno wskazać wcześniejszej albo późniejszej daty otwarcia likwidacji aniżeli data wejścia w życie uchwały vide Postanowienie SN z 09.04.2008r (sygn. akt: V CSK 508 / 07). Również wpis do rejestru przedsiębiorców o otwarciu likwidacji i ustanowieniu likwidatora ma wyłącznie charakter deklaratoryjny i nie wpływa na zmianę daty otwarcia likwidacji.

Otwarcie likwidacji nie ma wpływu na osobowość prawną spółki z o.o. Zachowuje ona zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, może być stroną umów cywilnoprawnych i pozywać oraz być pozywana aż do uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego o wykreśleniu jej z rejestru. Natomiast od chwili otwarcia likwidacji spółka powinna działać pod dotychczasową firmą z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”.

Likwidator a Zarząd

Z chwilą otwarcia likwidacji uprawnienie do reprezentowania spółki oraz prowadzenia jej spraw tracą członkowie zarządu, których mandaty wygasają. Są oni zastępowani przez likwidatorów. Natomiast inne organy spółki z o.o., jak rada nadzorcza lub komisja rewizyjna, istnieją i funkcjonują w dalszym ciągu, z tym jednak, że ich rola i funkcje zmieniają się – stosownie do celu likwidacji. Formalnie nie byłoby bowiem podstaw do przyjęcia, że organy te tracą rację bytu. Także uprawnienia kontrolne wspólników, przewidziane w art. 212 KSH nie tracą swojej mocy.

Jak wspomniano, w okresie likwidacji nie działa zarząd, ponieważ jego funkcje pełnią likwidatorzy. Likwidatorem „może być tylko osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych” vide art. 18 § 1 KSH. Nie może być to osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wymienione w art. 18 § 2 KSH z zastrzeżeniem art. 18 § 2 – 3 KSH, oraz członek rady nadzorczej i komisji rewizyjnej vide art. 214 § 1 KSH. Przepis wprawdzie mówi o „likwidatorach”, lecz nie ma przeszkód, aby ustanowiony został tylko jeden. Powoływani są oni w uchwale o rozwiązaniu spółki lub w uchwale odrębnej ale nie zawsze. KSH normuje cztery sposoby ustanowienia likwidatorów:

  1. Umowa spółki – która wprost wskazuje osoby oraz ich liczbę (imiennie lub inaczej, np. przez określenie funkcji – „likwidatorami są prezes i wiceprezesi″) albo tryb ich powołania (np. likwidatorów wyznacza rada nadzorcza, osoba trzecia, grupa wspólników). Warto pamiętać, że imienne oznaczenie likwidatorów w umowie może okazać się kłopotliwe, gdyż śmierć lub odmowa przyjęcia funkcji przez tę osobę wymuszałaby zmianę umowy spółki;
  2. Uchwała wspólników – podjętą wymaganą ustawowo lub umownie większością głosów, która może, tak jak umowa, ustalać zarówno liczbę, tryb, jak i powoływać określone osoby do pełnienia funkcji likwidatorów;
  3. Z mocy prawa – jeżeli umowa spółki ani uchwała wspólników nie stanowi inaczej, są nimi członkowie ostatniego zarządu;
  4. Postanowienie sądowe – jeżeli sąd rozwiązuje spółkę, może też ustanowić likwidatorów i decydować o ich liczbie vide 276 § 3 KSH

Jeżeli nie dojdzie do ustanowienia likwidatorów w uchwale wspólników, a umowa spółki nie zawiera żadnego szczególnego unormowania w tym przedmiocie, likwidatorami są dotychczasowi członkowie zarządu. W spółce w organizacji, która nie ma jeszcze zarządu, likwidatora wybiera zgromadzenie wspólników albo wyznacza sąd rejestrowy właściwy ze względu na siedzibę spółki. Wspólnicy mogą w każdym czasie odwołać likwidatorów i powołać nowych. Przepisy nie wprowadzają również żadnych ograniczeń co do liczby likwidatorów. Oczywiście, jeżeli o rozwiązaniu spółki orzeka sąd, to może on wskazać likwidatorów i tylko sądowi wolno ich odwołać. Z żądaniem odwołania likwidatorów i ustanowienia innych mogą zwrócić się do sądu osoby mające w tym interes prawny. Sąd może również ustanowić likwidatora obok likwidatora powołanego w uchwale wspólników.

Likwidatorzy nie mogą udzielać prokury. Mogą natomiast ustanawiać pełnomocników na zasadach ogólnych oraz udzielać pełnomocnictw procesowych. Poza pewnymi wyjątkami do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące zarządu spółki. Oznacza to, że dotychczasowe reguły reprezentacji spółki (np. reprezentacja dwuosobowa) mają zastosowanie także do likwidatorów. Kompetencje likwidatorów do reprezentowania i prowadzenia spraw spółki rozciągają się na wszystkie czynności likwidacyjne. Do czynności tych należy wszystko, co jest niezbędne do zakończenia bieżących interesów spółki, ściągnięcia wierzytelności, wypełnienia zobowiązań i upłynnienia majątku. Likwidatorzy mogą rozpoczynać nowe interesy tylko wówczas, gdy to potrzebne do ukończenia spraw w toku.

W stosunku wewnętrznym likwidatorzy, którzy są równocześnie wspólnikami, są obowiązani stosować się do uchwał wspólników. Oznacza to, że nie wiążą ich polecenia wydawane przez pojedynczych wspólników. Natomiast likwidatorzy ustanowieni przez sąd są obowiązani stosować się jedynie do jednomyślnych uchwał wspólników oraz do uchwał podejmowanych przez osoby, które na skutek złożonego wniosku spowodowały ich ustanowienie przez sąd. Zarówno likwidatorzy powołani przez sąd, jak i przez wspólników, nie podlegają nadzorowi sądu. Organ ten nie może wydawać zaleceń likwidatorom i nie jest uprawniony do ograniczania zakresu dokonywanych czynności likwidacyjnych. Ograniczenie kompetencji likwidatorów dokonane przez zgromadzenie wspólników, aczkolwiek prawnie dopuszczalne, wywołuje skutki jedynie wewnątrz spółki, natomiast nie wywiera ich wobec osób trzecich. W ten sposób ustawa zapewnia pewność i bezpieczeństwo obrotu.

Relacje z kontrahentami spółki likwidowanej

Dla kontrahentów spółki z o.o. w likwidacji, istotne jest, że powyższe ograniczenia likwidatorów nie wpływają na ważność dokonywanych przez nich czynności z osobami trzecimi. Oznacza to, że osoba trzecia, która zawiera umowę ze spółką z o.o. w likwidacji nie musi dokonywać oceny, czy dana czynność ma charakter likwidacyjny, a likwidator jest uprawniony do jej dokonania. Wyjątek stanowi sytuacja, w której osoba trzecia wie, że podejmowana czynność nie jest czynnością likwidacyjną, a mimo to dokonuje jej ze spółką.

Regulacja szczegółowa dotyczy kompetencji likwidatorów w zakresie dysponowania przez nich w imieniu spółki w likwidacji jej nieruchomościami. Nieruchomości takie zbywa się jedynie w drodze publicznej licytacji. Likwidatorzy mogą także sprzedać nieruchomość z wolnej ręki, ale tylko na mocy uchwały wspólników wyrażającej zgodę na taką transakcję i po cenie nie niższej od oznaczonej w uchwale.

Otwarcie likwidacji zgłasza się do KRS

Otwarcie likwidacji spółki z o.o. należy zgłosić w terminie 7 dni od dnia podjęcia uchwały o rozwiązaniu spółki do rejestru przedsiębiorców KRS. Do dokonania zgłoszenia zobowiązany jest każdy z likwidatorów i może to uczynić samodzielnie, bez względu na zasady reprezentacji obowiązujące w spółce. Do wniosku dołącza się uchwałę zgromadzenia wspólników o rozwiązaniu spółki objętą aktem notarialnym oraz notarialnie poświadczone wzory podpisów likwidatorów. Dołączenie wzorów nie jest konieczne, jeżeli osoby pełniące tę funkcję składały do akt rejestrowych swoje wzory podpisów już wcześniej, np. w związku z zasiadaniem w zarządzie likwidowanej spółki. Do zgłoszenia należy również dołączyć, na odrębnej karcie, adresy likwidatorów, a także wskazać sposób reprezentacji spółki, nawet jeżeli nie uległ zmianie. Wszelkie dokumenty składa się w oryginałach lub notarialnie uwierzytelnionych kopiach.

A jeśli nie dokonano zgłoszenia do KRS pomimo takiego obowiązku?

Jak wskazuje niniejsze opracowanie naturalnym sposobem wykreślenia spółki z o.o. z KRS jest jej likwidacja lub upadłość. Zdarza się jednak tak, że w rejestrach KRS „dryfują” swego rodzaju martwe dusze, czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które istnieją jedynie na papierze, mimo że właściciele dawno już zaprzestali prowadzenia działalności z ich wykorzystaniem, pozostawiając je wpisane do rejestru, lub spółki z niezaktualizowanymi danymi, pomimo iż w spółce podejmowane są kolejne uchwały, lub spółki które nie składają corocznych sprawozdań finansowych. Na te okoliczność sądy rejestrowe dysponują przepisami o charakterze sankcyjnym, przewidzianymi w samym KRS. Zgodnie z art. 24 ustawy o KRS 1. W razie stwierdzenia, że wniosek o wpis do Rejestru lub dokumenty, których złożenie jest obowiązkowe, nie zostały złożone pomimo upływu terminu, sąd rejestrowy wzywa obowiązanych do ich złożenia, wyznaczając dodatkowy 7 – dniowy termin, pod rygorem zastosowania grzywny przewidzianej w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji świadczeń niepieniężnych. W razie niewykonania obowiązków w tym terminie, sąd rejestrowy nakłada grzywnę na obowiązanych. Przepisów art. 1052 zdanie drugie i art. 1053 Kodeksu postępowania cywilnego nie stosuje się. 2. Sąd rejestrowy może ponawiać grzywnę, o której mowa w ust. 1. 3. Jeżeli środki, o których mowa w ust. 1 i 2, nie spowodują złożenia wniosku o wpis lub dokumentów, których złożenie jest obowiązkowe, a w Rejestrze jest zamieszczony wpis niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy, sąd rejestrowy wykreśla ten wpis z urzędu. 4. W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd rejestrowy może dokonać z urzędu wpisu danych odpowiadających rzeczywistemu stanowi rzeczy, o ile dokumenty stanowiące podstawę wpisu znajdują się w aktach rejestrowych, a dane te są istotne.

Postępowanie przymuszające sensu stricto uregulowane w art. 24 ustawy o KRS, to w zasadzie najszerzej ujęte narzędzie sądu rejestrowego o charakterze władczym. Zostało ono przez ustawodawcę określone bardzo szeroko, zarówno pod względem przedmiotowym, jak i podmiotowym. Celem omawianego przepisu jest z jednej strony usprawnienie postępowania rejestrowego z drugiej zaś uniknięcie przerzucania na sąd rejestrowy ciężaru obowiązków rejestrowych. Postępowanie przymuszające jest każdorazowo prowadzone przez sąd rejestrowy z urzędu, niezależnie od tego, w jaki sposób sąd ten uzyskał informacje prowadzące do jego wszczęcia.

Ustawodawca wskazał dwie odrębne przesłanki do wszczęcia postępowania przymuszającego:

  1. przedsiębiorca nie złożył wymaganego wniosku o wpis, pomimo upływu terminu;
  2. przedsiębiorca nie dołączył do akt rejestrowych odpowiednich dokumentów, pomimo upływu terminu.

Bezpośrednim celem postępowania przymuszającego jest spełnienie przez przedsiębiorcę obowiązku rejestrowego, a nie samo nakładanie grzywien, które w istocie jest jednym ze środków przymuszających mającym zmotywować osoby upoważnione do złożenia wniosku lub dokumentów. Pośrednio postępowanie przymuszające zmierza do ujawnienia w rejestrze wymaganych przez prawo wpisów, na co wskazuje ustęp 3 i 4 art. 24 ustawy o KRS. Aktualizacja danych w rejestrze ma miejsce znacznie częściej, bowiem następuje ona zarówno w przypadku złożenia wymaganego wniosku lub dokumentów, jak i w przypadku przez dokonanie wykreślenia, bądź wpisu z urzędu na podstawie art. 24 ust. 3 albo 4.

Obowiązek złożenia wniosku o wpis powstaje w razie upływu 7 – dniowego terminu od zaistnienia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej vide art. 22 ustawy o KRS. Przepisami szczególnymi, o których mowa w art. 22 ustawy o KRS są przykładowo:

1) art. 256 § 3 i art. 430 § 2 KSH dotyczące terminu zgłoszenia do sądu rejestrowego zmian umowy;

2) lub art. 69 ust. 1 ustawy o rachunkowości nakazujący złożyć w sądzie rejestrowym sprawozdanie finansowe w terminie 15 dni od daty jego zatwierdzenia.

Przepis art. 22 należy czytać łącznie z art. 47 ustawy o KRS, który nakazuje przedsiębiorcom zgłaszać wszelkie zmiany danych ujawnianych w rejestrze na wniosek. Postępowanie przymuszające powinno być prowadzone wobec osób odpowiedzialnych za składanie wniosków rejestrowych z ramienia podmiotu rejestrowego (taką osobą jest też syndyk masy upadłości, na którego ustawa o rachunkowości nakłada obowiązek zgłoszenia do sądu rejestrowego rocznego sprawozdania finansowego). Teoretycznie rzecz ujmując, w przypadku osób prawnych zgodnie z obowiązującą w polskim prawie teorią organów osoby prawnej, organ reprezentacji działa za osobę prawną, a nie w jej imieniu – jak klasyczny pełnomocnik, zatem możliwe byłoby również skierowanie postępowania przymuszającego w stosunku do samej osoby prawnej, ale bardziej prawidłowe jest kierowanie orzeczeń sądu rejestrowego do organu reprezentacji bądź szczegółowo wskazanych jego członków.

Zakończenie postępowania przymuszającego następuje wraz z umorzeniem tego postępowania. Umorzenie następuje w razie:

  1. spełnienia obowiązku rejestrowego;
  2. usprawiedliwienia okoliczności jego niespełnienia;
  3. stwierdzenia bezcelowości wszczęcia postępowania w trakcie jego prowadzenia, wraz z uprawomocnieniem się postępowania o wpisie lub wykreśleniu danych z urzędu.

Natomiast stosownie do art. 26 ustawy o KRS 1. Jeżeli pomimo stosowania grzywien osoba prawna wpisana do rejestru przedsiębiorców nie wykonuje obowiązków, o których mowa w art. 24 ust. 1, sąd rejestrowy może ustanowić dla niej kuratora na okres nieprzekraczający roku. Sąd rejestrowy może przedłużyć ustanowienie kuratora na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, jeżeli czynności kuratora nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, na który został ustanowiony. 2. Kuratorem może być tylko osoba fizyczna, która nie była karana za popełnione umyślnie przestępstwo przeciwko mieniu, obrotowi gospodarczemu oraz obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi. 3. Postanowienie sądu rejestrowego o ustanowieniu kuratora jest skuteczne z chwilą jego wydania. 4. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do osób prawnych wpisanych do rejestru przedsiębiorców na podstawie art. 50. 5. Prezesi sądów okręgowych, w których okręgach działają sądy rejestrowe, prowadzą listy kandydatów na kuratorów. 6. Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, kwalifikacje wymagane od kandydatów na kuratorów oraz sposób prowadzenia listy tych kandydatów i dane ujmowane w liście kandydatów, mając na uwadze gwarancje należytego wykonywania obowiązków przez te osoby.

Jak z powyższego wynika, ustawodawca wymaga, żeby powołanie kuratora w trybie art. 26 ustawy o KRS nazywanego w doktrynie „rejestrowym” było poprzedzone zastosowanym w pełni postępowaniem przymuszającym. Trzeba zwrócić uwagę na użycie zwrotu „pomimo stosowania grzywien”, co wskazuje na to, że do powołania kuratora w omawianym trybie nie wystarczy uprzednie jednorazowe nałożenie grzywny, a konieczne jest przynajmniej dwukrotne użycie tego środka przymuszającego. Nałożenie grzywien może mieć miejsce w kilku odrębnych postępowaniach przymuszających. Przepis nie wymaga ustanowienia kuratora bezpośrednio po wymierzeniu grzywien. Mogą więc zaistnieć dwa rodzaje sytuacji:

  1. kurator zostanie wyznaczony bezpośrednio po wymierzeniu przynajmniej dwóch grzywien i bezskutecznym zakończeniu postępowania przymuszającego prowadzonego na podstawie art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o KRS;
  2. sąd może wszcząć z urzędu kolejne postępowanie przymuszające po dłuższym czasie od ostatniego nałożenia grzywien – wówczas nie ma ustawowego obowiązku ponownego wszczynania procedury z art. 24 ust. 1 ustawy o KRS, a może od razu przejść do fazy wyznaczenia kuratora z art. 26 ustawy o KRS.

Mimo braku ustawowej korelacji czasowej pomiędzy wymierzeniem przez sąd rejestrowy grzywien a późniejszym ustanowieniem kuratora, należałoby przyjąć jako postulat de lege ferenda, że przy większej rozpiętości czasowej sąd powinien ponownie wezwać podmiot rejestrowy do spełnienia obowiązków, tym razem jednak stosując rygor powołania kuratora z art. 26 ustawy o KRS, choć nie wynika to z literalnego brzmienia komentowanego przepisu. Takie działanie miałoby na celu dodatkowe uprzedzenie podmiotu rejestrowego o konsekwencjach bierności osób odpowiedzialnych za spełnianie obowiązków rejestrowych (po dłuższym upływie czasu od wymierzenia grzywien np. mógł ulec zmianie skład wspólników / członków zarządu odpowiedzialnych za wypełnienie obowiązków rejestrowych, a ponadto podmiot rejestrowy mógłby dojść do błędnego przekonania, iż postępowanie przymuszające, które wcześniej zostało zakończone postanowieniem o umorzeniu, nie ma już znaczenia). Należy zaznaczyć, że w świetle obowiązujących przepisów sąd rejestrowy nie jest władny ustanowić kuratora dla osoby prawnej nieposiadającej organów, w celu ich wyboru. Takie zadanie spoczywa na sądzie opiekuńczym (rodzinnym), który we wskazanej sytuacji powołuje kuratora na podstawie art. 42 KC w oparciu o art. 603 KPC.

Bilans otwarcia likwidacji

KSH nakazuje likwidatorom przygotowanie bilansu likwidacyjnego, znanego również jako bilans otwarcia likwidacji. Należy go sporządzić w ciągu 15 dni od zajścia przyczyn likwidacji i najwcześniej na dzień jej otwarcia. Bilans otwarcia likwidacji trzeba przedłożyć zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia, a 15 dni przed zgromadzeniem udostępnić go wspólnikom do wglądu. Następnie musi zostać podpisany przez wszystkich likwidatorów i złożony do akt rejestrowych spółki w KRS. Przepisy KSH nie wymagają sporządzania wraz z bilansem likwidacyjnym rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Jednakże zgodnie z ustawą z 19.09.1994r o rachunkowości (Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 z póżn. zm.) konieczne jest sporządzenie pełnego sprawozdania finansowego, podpisywanego przez likwidatorów. Jednocześnie konieczne jest sporządzenie inwentaryzacji na dzień poprzedzający otwarcie likwidacji. Do bilansu likwidacyjnego należy przyjąć wszystkie składniki aktywów spółki według ich wartości zbywczej. Oznacza to – według ustawy o rachunkowości – cenę sprzedaży netto możliwą do uzyskania, nie wyższą od cen nabycia danych składników albo kosztów ich wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

Co prawda KSH nie wspomina o bilansie przedlikwidacyjnym, obejmującym okres od początku roku obrotowego, w którym otwarto likwidację, do dnia poprzedzającego owe otwarcie, jednakże wymóg sporządzenia tego bilansu wynika z ustawy o rachunkowości. Jeżeli likwidacja trwa dłużej niż rok, likwidatorzy powinni w terminie trzech miesięcy po upływie każdego roku obrotowego przygotować sprawozdanie ze swojej działalności oraz roczne sprawozdanie finansowe i złożyć je przed upływem kolejnych trzech miesięcy zwyczajnemu zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia. Znajdą tu zastosowanie przepisy dotyczące zwyczajnego zgromadzenia wspólników, zgodnie z którymi należy m.in. podjąć uchwałę w przedmiocie udzielenia absolutorium likwidatorom vide art. 231 § 2 ust. 3 k.s.h.

Bilans otwarcia likwidacji

KSH nakazuje likwidatorom przygotowanie bilansu likwidacyjnego, znanego również jako bilans otwarcia likwidacji. Należy go sporządzić w ciągu 15 dni od zajścia przyczyn likwidacji i najwcześniej na dzień jej otwarcia. Bilans otwarcia likwidacji trzeba przedłożyć zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia, a 15 dni przed zgromadzeniem udostępnić go wspólnikom do wglądu. Następnie musi zostać podpisany przez wszystkich likwidatorów i złożony do akt rejestrowych spółki w KRS. Przepisy KSH nie wymagają sporządzania wraz z bilansem likwidacyjnym rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Jednakże zgodnie z ustawą z 19.09.1994r o rachunkowości (Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 z póżn. zm.) konieczne jest sporządzenie pełnego sprawozdania finansowego, podpisywanego przez likwidatorów. Jednocześnie konieczne jest sporządzenie inwentaryzacji na dzień poprzedzający otwarcie likwidacji. Do bilansu likwidacyjnego należy przyjąć wszystkie składniki aktywów spółki według ich wartości zbywczej. Oznacza to – według ustawy o rachunkowości – cenę sprzedaży netto możliwą do uzyskania, nie wyższą od cen nabycia danych składników albo kosztów ich wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

Co prawda KSH nie wspomina o bilansie przedlikwidacyjnym, obejmującym okres od początku roku obrotowego, w którym otwarto likwidację, do dnia poprzedzającego owe otwarcie, jednakże wymóg sporządzenia tego bilansu wynika z ustawy o rachunkowości. Jeżeli likwidacja trwa dłużej niż rok, likwidatorzy powinni w terminie trzech miesięcy po upływie każdego roku obrotowego przygotować sprawozdanie ze swojej działalności oraz roczne sprawozdanie finansowe i złożyć je przed upływem kolejnych trzech miesięcy zwyczajnemu zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia. Znajdą tu zastosowanie przepisy dotyczące zwyczajnego zgromadzenia wspólników, zgodnie z którymi należy m.in. podjąć uchwałę w przedmiocie udzielenia absolutorium likwidatorom vide art. 231 § 2 ust. 3 k.s.h.

Upadłość jako jedna z przesłanek likwidacji

Jeżeli w toku postępowania likwidacyjnego spółki z o.o. wystąpi jedna z podstaw ogłoszenia upadłości, tj. spółka nie będzie wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub suma jej zobowiązań przekroczy wartość majątku spółki, likwidatorzy powinni złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Obowiązek ten spoczywa na każdym z likwidatorów, bez względu na obowiązujące zasady reprezentacji. Wniosek powinien być zgłoszony w terminie dwóch tygodni od wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości. Zaniechanie może tu skutkować osobistą odpowiedzialnością majątkową likwidatorów wobec wierzycieli, którzy nie uzyskają zaspokojenia z majątku spółki, a także odpowiedzialnością karną.

Wezwanie wierzycieli spółki do zgłaszania roszczeń

Likwidatorzy są zobowiązani z mocy ustawy do ogłoszenia o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji. Ogłoszenie powinno zawierać wezwanie wierzycieli spółki do zgłaszania wierzytelności w terminie trzech miesięcy od daty publikacji, dokonywanej w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a dodatkowo także w inny sposób, o ile przewidziano go w umowie spółki. Jeżeli nie wszyscy wierzyciele zgłosili się do spółki po odbiór wierzytelności, ta powinna złożyć sumę potrzebną do zaspokojenia ich wierzytelności do depozytu sądowego o czym poniżej. Podobnie należy uczynić w przypadku należności, które nie są jeszcze wymagalne albo są sporne. Jeśli wierzyciel nie był spółce znany i zgłosił się do niej po terminie wskazanym w ogłoszeniu, może żądać zaspokojenia swoich roszczeń, ale jedynie z majątku spółki, który nie został jeszcze podzielony. Ponieważ jak wspomniano do czynności likwidacyjnych zalicza się upłynnienie majątku spółki toteż nie budzi wątpliwości, że możliwy jest – poza spieniężeniem majątku – również inny sposób rozliczenia się z wierzycielami, np. za pomocą wydania im składnika majątku spółki.

Należy pamiętać, iż ściągnięcie wierzytelności oraz wypełnienie zobowiązań dotyczy zarówno osób trzecich, jak i wspólników. W tym celu likwidatorzy mogą doprowadzać do procesów sądowych, w których spółka może występować po stronie powodowej i pozwanej. Możliwe jest jednak wykreślenie z rejestru spółki z o.o., jeżeli w wyniku przeprowadzonego i zakończonego postępowania likwidacyjnego zostanie spieniężony cały jej majątek, a mimo to zostaną niewypełnione zobowiązania ciążące na tej spółce vide Postanowienie SN z dnia 18.12.1996r (sygn. akt I CKN 20 / 96).

Stwierdzić należy, że obowiązek likwidatorów spółki w zakresie wypełnienia jej zobowiązań poprzez ich bezpośrednie zaspokojenie odnosi się wyłącznie do bezspornych oraz wymagalnych wierzytelności przysługujących wobec tej spółki innym podmiotom (bez względu na to, czy te podmioty zgłosiły swoje wierzytelności, czy też nie, gdy spółka posiada o nich wiedzę). Stosownie bowiem do art. 285 KSH sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne, należy złożyć do depozytu sądowego. Zakres art. 285 KSH obejmuje znanych spółce wierzycieli, którzy:

  1. nie zgłosili się, a których wierzytelności są jeszcze niewymagalne;
  2. zgłosili się, a ich wierzytelności są jeszcze niewymagalne;
  3. nie zgłosili się, a według wiedzy spółki mają wierzytelność sporną;
  4. zgłosili się, ale ich wierzytelność jest sporna.

Sprawozdanie likwidacyjne

Przed zakończeniem likwidacji konieczne jest sporządzenie sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział pomiędzy wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Sprawozdanie to umożliwia wspólnikom m.in. ustalenie, czy likwidacja spółki przebiegła prawidłowo. Winno z niego wynikać, czy spieniężenie majątku zostało zakończone, a zobowiązania pieniężne wykonane. Sprawozdanie likwidacyjne składa się z bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Należy przy tym pamiętać, że roczne sprawozdanie finansowe nie może zastąpić likwidacyjnego. Sprawozdanie likwidacyjne należy ogłosić w siedzibie spółki, a po jego zatwierdzeniu przez nadzwyczajne zgromadzenie wspólników – złożyć sądowi rejestrowemu wraz z wnioskiem o wykreślenie z rejestru przedsiębiorców. Zgłoszenie do sądu może zostać dokonane także w sytuacji, gdy zgromadzenie wspólników zwołane w celu zatwierdzenia likwidacyjnego sprawozdania finansowego nie odbyło się z powodu braku kworum. Z chwilą wykreślenia z rejestru następuje rozwiązanie spółki. Traci ona osobowość prawną oraz zdolność prawną i przestaje istnieć. Tak więc sprawozdanie likwidacyjne, przewidziane w art. 288 § 1 KSH, nie jest jednak ostatnim sprawozdaniem finansowym w toku likwidacji spółki. Nie jest to bowiem sprawozdanie na dzień zakończenia likwidacji, a sporządzenie takiego dokumentu jest również wymagane, zgodnie z art. 12 ust. 2 pkt 1 w związku z art. 45 ust. 1 ustawy o rachunkowości, i powinno być wykonane w ciągu trzech miesięcy od zakończenia procesu podziału kwot likwidacyjnych pomiędzy wspólników. Sprawozdanie to winno zostać również zatwierdzone przez zgromadzenie wspólników, ogłoszone i przesłane do KRS.

A jeśli wspólnicy zmienią zdanie i chcą by spółka jednak trwała?

Warto tu wspomnieć, iż wspólnicy mogą, poza pewnymi wyjątkami, aż do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru, zdecydować o dalszym istnieniu spółki, uchylając likwidację. Aby tego dokonać, konieczne jest podjęcie jednomyślnej uchwały. Uchwała ta może zostać podjęta w zwykłej formie pisemnej, na zgromadzeniu wspólników lub w trybie obiegowym.

Wypłaty dla wspólników dopiero po sporządzeniu sprawozdania likwidacyjnego

W trakcie likwidacji nie można wypłacać wspólnikom zysków, w tym zaliczek na poczet zysków, ani dokonywać podziału majątku spółki. Majątek pozostały po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli wolno podzielić najwcześniej po upływie sześciu miesięcy od opublikowania wezwania do zgłaszania wierzytelności. Podział poprzedzony jest sporządzeniem sprawozdania likwidacyjnego i dokonywany pomiędzy wspólników proporcjonalnie do ich udziałów. Umowa spółki może tu jednak wprowadzać inne zasady. Wspólnik, który w ramach podziału otrzymał przypadającą na niego część majątku, nie jest zobowiązany do jej zwrotu, gdy do spółki po terminie wynikającym z ogłoszenia zgłosi się nieznany jej wcześniej wierzyciel.

W praktyce może się zdarzyć, że dopiero po zakończeniu postępowania likwidacyjnego i po wykreśleniu spółki z rejestru przedsiębiorców zostaje ujawniony jakiś jej składnik majątkowy, który nie został zbyty w toku likwidacji. Jest to majątek polikwidacyjny. W takiej sytuacji dopuszczalne jest ustanowienie przez byłych wspólników lub sąd likwidatora w celu dokończenia likwidacji, czyli dokonania sprzedaży ujawnionego majątku i rozdysponowania uzyskanej kwoty na rzecz wierzycieli spółki lub wspólników vide Uchwała SN z 24.01.2007r. (sygn. akt: III CZP 143 / 06).

I to już prawie koniec likwidacji spółki

Moment końcowy okresu likwidacyjnego wyznacza wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców, w którego wyniku spółka ulega rozwiązaniu, chyba że postępowanie likwidacyjne zostanie uchylone. Jak wyżej wspomniano, obecnie art. 272 KSH precyzuje, że rozwiązanie spółki następuje z chwilą wykreślenia spółki z rejestru. Należy jednak pamiętać, iż byt prawny spółki zlikwidowanej kończy się definitywnie nie z chwilą wykreślenia spółki z rejestru, ale z uprawomocnieniem się postanowienia zarządzającego to wykreślenie vide art. 6945 § 2 KPC. W dalszej treści wyjaśniono mechanizm różnicy w datach decydujących o tym kiedy byt prawny spółki ustaje definitywnie. Wpis do KRS następuje na podstawie postanowienia sądu rejestrowego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej. Wynika tak z art. 6945 § 1 KPC, w brzmieniu obowiązującym od 01.12.014r. Podkreślić należy, że zasadą jest dokonywanie wpisów do KRS na podstawie postanowienia. Wyjątkowo np. wpis NIP i REGON polega na ich automatycznym zamieszczeniu w KRS po przekazaniu z Centralnego Rejestru Podmiotów – Krajowej Ewidencji Podatników i rejestru REGON. Jest to efekt reformy postępowania przed KRS i urzędami, która została wprowadzona w życie z początkiem grudnia 2014 r. W większości przypadków wpis do KRS polega na wprowadzeniu do systemu teleinformatycznego danych zawartych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu. Wpisem jest również wykreślenie. Przy tym jednak, zgodnie z art. 6945 § 2 KPC, postanowienia co do istoty sprawy są skuteczne i wykonalne z chwilą ich wydania, z wyjątkiem postanowień dotyczących wykreślenia podmiotu z KRS. Stosownie zaś do treści art.20 ust. 2a ustawy o KRS wpisy, o których mowa w art. 24 ust. 3 i 4, art. 41 pkt 1,2 i 3 oraz w art. 56 ustawy o KRS, następują po uprawomocnieniu się postanowienia w przedmiocie wpisu. Postanowienie sądu rejestrowego dotyczące wykreślenia podmiotu z KRS jest skuteczne i wykonalne z chwilą jego uprawomocnienia vide Wyrok SN z dnia 25.06.2014 r (sygn. akt: I CSK 360 / 13). W takim przypadku w KRS wraz z wpisem zamieszcza się wzmiankę o jego nieprawomocności. Dodatkowo dane te (jako dane podstawowe podmiotu) nie są od razu przesyłane do urzędowych rejestrów (tj. do CRP KEP i rejestru REGON). Po uprawomocnieniu sąd z urzędu wpisuje do KRS datę uprawomocnienia się postanowienia sądu. Następnie dane są przesyłane do CRP KEP i rejestru REGON, zaś z CRP KEP trafią do systemu ZUS, tj. Centralnego Rejestru Płatników Składek vide art. 20 ust. 2 i 3 ustawy o KRS. Oznacza to, że wykreślenie spółki jest dokonywane niezwłocznie po wydaniu postanowienia w tej sprawie, jednak na zaświadczeniu o dokonaniu wpisu podana jest wzmianka o nieprawomocności postanowienia. Spółka utraci swój byt prawny dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego w kwestii wykreślenia z KRS. Warto tu podnieść, że data prawomocnej likwidacji jest istotna z punktu widzenia np. prawa cywilnego. Jeżeli natomiast data likwidacji ma pomóc w określeniu daty zamknięcia ksiąg rachunkowych, wówczas uwzględnić trzeba datę zakończenia likwidacji vide art. 12 ust. 2 pkt 2 ustawy o rachunkowości. Likwidatorzy wskazują ją we wniosku o wykreślenie spółki z rejestru.

 Po wykreśleniu spółki z rejestru konieczne jest:

  1. zawiadomienie właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rozwiązaniu spółki poprzez przekazanie mu odpisu sprawozdania likwidacyjnego (art. 290 KSH);
  2. wystąpienie do właściwego naczelnika urzędu skarbowego z wnioskiem, sporządzonym na urzędowym formularzu, o wykreślenie zlikwidowanej spółki z rejestru podatników VAT;
  3. złożenie deklaracji NIP – 2 dla potrzeb zawiadomienia o zmianie statusu podatnika w podatku dochodowym;
  4. zgłoszenie do GUS o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę.

Dokumenty po zakończonej likwidacji należy przechowywać

Po zakończeniu likwidacji likwidatorzy powinni przekazać dokumenty rozwiązanej spółki na przechowanie. Osobę, która się tym zajmie, wskazuje uchwała zgromadzenia wspólników lub umowa spółki. Jeżeli nikt taki nie został przez wspólników wyznaczony, wskazuje go sąd rejestrowy. Okres przechowywania poszczególnych dokumentów wynika z właściwych przepisów (np. zgodnie z ustawą o rachunkowości księgi rachunkowe należy przechowywać 5 lat).

Reasumując:

Otwarcie likwidacji następuje z chwilą zaistnienia przyczyny rozwiązania spółki. W tym momencie spółka z o.o. przechodzi do stadium likwidacji. Moment końcowy okresu likwidacyjnego wyznacza wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców, w którego wyniku spółka ulega rozwiązaniu, chyba że postępowanie likwidacyjne zostanie uchylone. Oczywiście w praktyce nie jest to jednak łatwe, jeżeli spółka generuje straty i jest problem z ich pokryciem przez spółkę. Największym problemem jest to, że przepisy regulujące szczegółowo obowiązki sprawozdawcze likwidatorów prowadzących likwidację przez dłuższy czas nie istnieją, a istniejące nakazują stosować odpowiednio przepisy dotyczące „normalnie” funkcjonujących podmiotów, co stwarza problemy interpretacyjne, także dla sądów rejestrowych. Sposób pokrycia straty powinna wskazywać uchwała wspólników, o ile sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników. Jednakże to zarząd (likwidatorzy) już w informacji dodatkowej będącej częścią sprawozdania finansowego proponuje, jak spółka ma pokryć stratę. Można skorzystać w tym celu m.in. z: zysków z lat następnych, środków z kapitałów zapasowego czy rezerwowego, dopłat wnoszonych przez wspólników, obniżenia kapitału zakładowego spółki. Jeżeli w przypadku spółki zachodzi jedynie możliwość wniesienia dopłat (gdyż kapitał spółki wynosi 5000 zł, kapitałów zapasowego i rezerwowego nie ma, zysku również nie, gdyż spółka faktycznie nie prowadzi działalności), to problem może się pojawić, gdy wspólnicy na takie dopłaty się nie zgodzą. Jest to o tyle sytuacja patowa, gdyż jeżeli strata spółki jest możliwa do pokrycia z kapitału zakładowego, to likwidacja spółki może nastąpić. W innym wypadku zarząd musi zgłosić wniosek do sądu o upadłość (likwidacyjną lub naprawczą) lub zwrócić się do wspólników o wpłatę na pokrycie strat w celu zaspokojenia wierzycieli, a następnie rozpocząć proces likwidacji. Bez pokrycia straty więc, ani wniosku o upadłość, zakończenie likwidacji może się nie udać. Wprawdzie w świetle przepisów obowiązującego prawa, jak również orzecznictwa SN, wykreślenie spółki w takiej sytuacji jest nie tylko dopuszczalne, ale wręcz pożądane i celowe. W obrocie gospodarczym funkcjonuje wiele spółek kapitałowych, zwłaszcza spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, które istnieją jedynie na papierze, mimo że właściciele dawno już zaprzestali prowadzenia działalności z ich wykorzystaniem, pozostawiając je wpisane do rejestru, często z nieznacznymi i w rzeczywistości nieściągalnymi długami. Przepisy nie nakładają jednak na likwidowany podmiot bezwzględnego obowiązku zaspokojenia wszystkich wierzycieli i całkowitego uregulowania wszelkich zobowiązań, w sytuacji gdy nie pozwala na to majątek oraz sytuacja finansowa spółki. Innymi słowy, Kodeks nie warunkuje zakończenia likwidacji pełnym zaspokojeniem wszystkich wierzycieli spółki. Jest wręcz odwrotnie – obowiązki wynikające z przepisów można porównać do obowiązków starannego działania, których finalne niespełnienie nie pociąga za sobą jakiejkolwiek odpowiedzialności, a tym bardziej nie zamyka drogi do wykreślenia spółki z rejestru.

 

  Opracowanie: Sabina Szafraniec

Skomentuj