Przedsiębiorcy poszukując klientów coraz częściej sięgają po różne techniki sprzedaży, które jak pokazuje praktyka, są na tyle agresywne, że wchodzą w zakres działań określanych, jako nieuczciwe praktyki rynkowe. Jednym z takich działań jest wysyłanie konsumentowi towaru w sytuacji, gdy nie złożył on zamówienia na określony produkt a więc nie wyraził swojej zgody i woli zakupu. Dodatkowo, by wywrzeć większą presję i sprawić, by umowa sprzedaży została zawarta, do towaru załączona jest informacja, iż brak odpowiedzi / rezygnacji z zawarcia umowy po stronie konsumenta w wyznaczonym terminie jest traktowane, jako zawarcie umowy sprzedaży, co dla konsumenta oznacza obowiązek zapłaty ceny towaru wraz z kosztami dostawy. Ingerencja w sferę prywatności konsumenta w postaci nakłaniania do nabycia produktów poprzez ich wysyłkę bez zgody konsumenta, stanowi niezamówione świadczenie w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta.
Czym jest niezamówione świadczenie?
Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta spełnienie świadczenia niezamówionego przez konsumenta, następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań a brak odpowiedzi z jego strony na niezamówione świadczenie nie stanowi zgody na zawarcie umowy. Spełnienie świadczenia niezamówionego, jest wyrazem agresywnej praktyki rynkowej, o której mowa w ustawie z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i jest definiowane, jako żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowywania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta.
Przykładowo, przesłanie towaru do konsumenta bez jego zgody, nie wiąże się z koniecznością zapłaty ceny za towar. Również w przypadku, gdy konsument skorzysta z dostarczonego mu towaru lub usług (np. treści cyfrowych), których wcześniej nie zamawiał, nie można tego traktować, jako dorozumianej zgody na zawarcie umowy. A zatem, otwarcie przesyłki i skorzystanie z towaru, nie powoduje po stronie konsumenta zapłaty za przesłany towar, gdyż spełnienie świadczenia niezamówionego następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań. Przesłany towar nie tylko nie powoduje obowiązku zapłaty po stronie konsumenta, ale i też konsument nie jest zobowiązany do jego odesłania. Oczywiście to nie koniec działań po stronie sprzedawcy. Często spotykaną praktyką jest presja psychiczna, jaką stosuje sprzedawca wobec konsumenta, mająca na celu przymuszenie do zapłaty określonej ceny. Przejawia się ona w straszeniu firmą windykacyjną lub też w żądaniu zwrotu towaru przy jednoczesnym obciążeniu kosztami zwrotu. W takim wypadku, roszczenia przedsiębiorcy są bezzasadne, gdyż jak wskazuje art. 5 Ustawy przesłanie niezamówionego świadczenia następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada z tego tytułu żadnych zobowiązań.
W praktyce z niezamówionym świadczeniem będziemy mieć do czynienia w sytuacji:
- dostawy niezamówionego towaru wraz z fakturą do konsumenta, w celu nakłonienia go do zapłaty,
- wezwania do zwrotu dostarczonego towaru pod rygorem uznania, iż konsument towar nabył i jest zobowiązany do zapłaty z tego tytułu, wezwanie takie może również obejmować np. pokrycie kosztów dostawy, kosztów opakowania czy innych kosztów, jakie rzekomo ponosi przedsiębiorca w związku ze zwrotem towaru,
- żądania opłat za przechowywanie towaru rzekomo zamówionego przez konsumenta, lecz nie przesłanego mu przez przedsiębiorcę,
- wysyłki materiałów promocyjnych zawierających dokumenty przypominające faktury sugerujące konieczność zapłaty.
Przedmiotem świadczenia niezamówionego mogą być również usługi. Art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym stanowi, iż produktem może być każdy towar lub każda usługa. Przykładem usługi może być oprogramowanie, utwory muzyczne lub też usługi świadczone drogą elektroniczną np. konta internetowe, aukcje internetowe.
Ryzyko przedsiębiorcy
Zgodnie z art. 5 ustawy o prawach konsumenta, przesłanie niezamówionego towaru, następuje na ryzyko przedsiębiorcy. Oznacza to, iż ponosi on wszelkie ujemne skutki spełnienia świadczenia niezamówionego. Dla przykładu przesłanie konsumentowi niezamówionego towaru np. kosmetyków lub butów, nie nakłada na niego obowiązku w postaci dbałości o otrzymany towar czy zabezpieczenie przed jego utratą lub zniszczeniem, w sytuacji skorzystania z towaru przez konsumenta,. Fakt otrzymania niezamówionego towaru przez konsumenta nie nakłada na niego jakichkolwiek obowiązków, w tym w szczególności nie jest on zobowiązany do pokrycia kosztów przesyłki, zapłaty za towar, a nawet powiadomienia o fakcie otrzymania przesyłki przedsiębiorcy lub zwrotu otrzymanego produktu. Ryzyko to ponosi tylko i wyłącznie przedsiębiorca. Dodatkowo, spełniając świadomie niezamówione świadczenie, przedsiębiorcy nie będzie przysługiwało roszczenia z tego tytułu.
Wysłanie towaru przez pomyłkę
W praktyce zdarzają się przypadki, w których spełnienie niezamówionego świadczenia nie jest działaniem zamierzonym przez przedsiębiorcę, a nastąpiło na skutek błędu przedsiębiorcy. Są to sytuacje sporadyczne wynikające z:
- wysłania innego towaru aniżeli zamówiony i dosłanie właściwego towaru przed zwrotem towaru nieprawidłowego,
- wysłania towaru po raz drugi, pozostając w przeświadczeniu, iż towar nie został poprzednio wysłany,
- wysłania towaru na inny adres odbiorcy.
W takim wypadku ryzyko gospodarcze tego typu pomyłek ponosi przedsiębiorca i może on w takiej sytuacji wystąpić z żądaniem odesłania towaru na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Niestety tego typu przypadki będące pomyłką po stronie przedsiębiorcy często są wykorzystywane przez konsumentów, którzy w sytuacji otrzymania towaru w zwiększonej ilości niż wynika to z umowy, nie są skorzy do zwrotu towaru, mimo iż przedsiębiorca wysyła kuriera na swój koszt w celu jego odebrania czy dopasowuje godziny odbioru towaru do konsumenta. Co bardziej wyedukowani powołują się na art. 5 ustawy o prawach konsumenta, zgodnie, z którym dostawa niezamówionego towaru nie nakłada na niego żadnych zobowiązań, a więc i zobowiązania do wydania towaru. Przepisy wspomnianej ustawy nie zawierają bowiem szczegółowych unormowań w przedmiocie obowiązku wydania przez konsumenta niezamówionego towaru.
Spełnienie świadczenia niezamówionego obojętnie czy jest efektem zamierzonym po stronie przedsiębiorcy czy też jest wynikiem błędu (omyłkowa dostawa) nie prowadzi do przeniesienia własności, co oznacza, iż niezamówiony towar pozostaje wciąż własnością przedsiębiorcy. Wykazanie, iż wysyłka towaru nastąpiła na skutek błędu przedsiębiorcy nie stanowi problemu po jego stronie, zwłaszcza, że większość przedsiębiorców posiada kopie złożonych zamówień czy to w formie elektronicznej czy w formie papierowej. W takiej sytuacji, gdy mimo interwencji, konsument wciąż nie chce wydać towaru, przedsiębiorcy pozostają bardziej radykalne rozwiązania, w szczególności możliwość powołania się na przepisy kodeksu karnego. Zgodnie z art. 284 § 2 kodeksu karnego „Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”. Zatem przywłaszczenie stanowi przestępstwo polegające na tym, iż sprawca w tym wypadku konsument w sposób bezprawny, czyli bez tytułu prawnego, uzurpuje sobie prawo do rzeczy ruchomej. Elementem świadczącym o zamiarze zatrzymania cudzej rzeczy (przywłaszczenia) będzie odmowa zwrotu rzeczy właścicielowi. Szerzej na temat przywłaszczenia rzeczy ruchomej w kolejnej publikacji na stronie doradztwa.
Reasumując, dostarczenie przez przedsiębiorcę towaru, którego konsument nie zamawiał i żądanie za niego zapłaty należy kwalifikować jak agresywną praktykę rynkową, zwłaszcza, iż wiele osób ulega nieuczciwym przedsiębiorcom i dokonuje zapłaty za niezamówiony towar. W przypadku, gdy danemu przedsiębiorcy jest zarzucana nieuczciwa praktyka rynkowa, o której mowa powyżej, ciężar wykazania uczciwości działania spoczywa na przedsiębiorcy. Bazowanie na niskiej świadomości prawnej konsumentów może mieć bardzo negatywne skutki dla przedsiębiorcy, albowiem Prezes UOKIK może wymierzyć mu karę pieniężną w wysokości 10% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym rok jej nałożenia lub grzywna do wysokości 5 tysięcy złotych za wykroczenie wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.
Opracowanie: Katarzyna Zajdel