Każdego dnia dokonujemy wielu czynności prawnych, nie zdając sobie z tego sprawy na przykład gdy kupujemy gazetę czy gdy wsiadamy do autobusu i kasujemy bilet. Jeżeli czynność taką dokonujemy pod wpływem błędu, groźby, podstępu lub w stanie w którym nie potrafimy rozpoznać znaczenia naszych czynów, możemy uchronić się przed negatywnymi konsekwencjami, jakie się z tą czynnością wiążą. Czynności takie dotknięte będą tzw. wadami oświadczenia woli, określonymi w art. 82 – 88 KC.
Oświadczenie woli to każde zachowanie nie tylko podjęte w zamiarze wywołania określonego skutku prawnego, z którego wynika – przy uwzględnieniu towarzyszących okoliczności praktyki obrotu oraz zasad współżycia społecznego – zamiar wywołania określonego skutku prawnego na przykład przeniesienia własności przy umowie sprzedaży.
Wady oświadczenia woli należy rozumieć jako – określone w ustawie i ujęte w pewne typy – nieprawidłowości, jakie mogą wystąpić przy podjęciu decyzji, czyli aktu woli lub przy jej uzewnętrznianiu tj. przejawie woli, czyli oświadczeniu, które powodują, że takie oświadczenie woli, jako wadliwe, jest lub też może być pozbawione prawnej skuteczności. W przypadku umów, będących zgodnym oświadczeniem woli co najmniej dwóch podmiotów prawa cywilnego, wystąpienie wady oświadczenia woli ma oczywiste przełożenie na skuteczność całej umowy. Poszczególne wady oświadczenia woli różnią się między sobą charakterem i skutkami, jakie wywołują. Wadą oświadczenia woli w prawie cywilnym nie jest jakakolwiek, w potocznym rozumieniu, nieprawidłowość woli czy jej uzewnętrznienie, lecz tylko taka, którą za wadę uznaje ustawa.
Wystąpienie którejś z wad czynności prawnej powoduje bądź to jej nieważność z mocy samego prawa na przykład brak świadomości lub swobody, pozorność, bądź jej wzruszalność w przypadku pozostałych wad, czyli możliwość uchylenia się od skutków wadliwej czynności prawnej przez osobę, która się na tę wadę powołuje. Wspomnianymi wadami może być dotknięta nie tylko czynność prawna ze sfery zobowiązań lub prawa rzeczowego, ale także dotycząca dziedziczenia czy stosunków rodzinnych.
Kodeks wyróżnia pięć wad oświadczeń woli:
brak świadomości lub swobody – ta wada obejmuje dwa stany psychiczne, których wystąpienie powoduje wadliwość czynności prawnej. Pierwszy to stan braku świadomości, czyli niemożność rozpoznania znaczenia własnych czynów. Wyłączenie świadomości zazwyczaj jest spowodowane chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym, zaburzeniami psychicznymi po spożyciu alkoholu, narkotyków, obłożną chorobą, uwiądem starczym, agonią itd. Zaburzenia te nie muszą mieć charakteru trwałego; wystarczy, że wystąpią w chwili dokonywania czynności prawnej na przykład pod wpływem głodu narkotykowego.
Drugi stan to brak swobody w wyrażeniu woli, będzie miał miejsce wówczas, gdy możliwość wolnego wyboru będzie całkowicie wyłączona na przykład, osoba siłą zmusza drugą do złożenia podpisu pod umową.
Obowiązek udowodnienia braku świadomości lub swobody spoczywa na osobie, która się powołuje na tę wadę oświadczenia woli. Nie jest wystarczające wykazanie przyczyny powodującej brak świadomości lub swobody na przykład choroba psychiczna. Konieczne jest w tym wypadku udowodnienie, że wskutek tej przyczyny osoba nie miała świadomości swojego postępowania lub nie miałby swobody w wyrażeniu swojej woli. Pamiętać należy, że na tę wadę powołać się mogą osoby posiadające zdolność do czynności prawnych, a więc nie osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Czynność prawna dokonana w stanie wyłączającym świadome lub swobodne wyrażenie woli jest nieważna z mocy prawa. Na nieważność tę może się powołać każdy, kto ma w tym interes prawny. Najczęściej będzie to osoba, która złożyła wadliwe oświadczenie i chce się uwolnić od jego skutków. Stwierdzenie nieważności jest możliwe nawet po śmierci osoby, która złożyła wadliwe oświadczenie woli na przykład na żądanie spadkobierców.
pozorność – za wadliwe oświadczenie woli uznaje się oświadczenie woli złożone drugiej stronie dla pozoru. Chodzi tu o taką sytuację, w której dwie strony dla pozoru dokonują między sobą czynności prawnej na przykład zawierają umowę, umawiając się z góry, że nie wywoła ona skutków prawnych. Założeniem jest, że obie strony godzą się na pozorną czynność prawną w celu zmylenia osoby trzeciej. Pozorność może dotyczyć zarówno umów jak i jednostronnej czynności prawnej, jeżeli oświadczenie woli jest skierowane do innej osoby za jej zgodą. Pozorność może obejmować całą czynność prawną lub jeden jej składnik.
Pozorne oświadczenie woli jest nieważne już z chwilą jego złożenia z mocy samego prawa. W razie wytoczenia powództwa Sąd jedynie w wyroku potwierdzi nieważność czynności prawnej. Na pozorność może powołać się każdy, nawet osoba, która złożyła pozorne oświadczenie woli.
Co prawda, pozorna czynność jest z mocy prawa nieważna, jednakże, gdy na jej podstawie, osoba trzecia działając w dobrej wierze nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku, to pozorność ta nie ma wpływu na skuteczność tej czynności.
Od opisanej wyżej sytuacji, należy odróżnić stan, w którym strony dokonują pozornej czynności prawnej w celu ukrycia innej czynności prawnej. W takim wypadku czynność ukryta, jest zasadniczo ważna, przy czym ocena co do jej ważności powinna nastąpić pod kątem spełnienia wymogów dla tego typu czynności na przykład co do formy.
błąd – skutki działania pod wpływem błędu regulują art. 84 – 85 oraz art. 88 KC. Stosownie do przepisu art. 84 KC w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy jednak czynności prawnej nieodpłatnej. Błąd może się przejawiać w mylnym przeświadczeniu o stanie faktycznym, które miało wpływ na dokonanie czynności prawnej. Orzecznictwo uznaje za błąd także błędne przeświadczenie dotyczące stanu prawnego, co stanowi w pewnym sensie ograniczenie zasady ignorantia iuris nocet. Błędem będzie również zwykła pomyłka co do treści oświadczenia woli. Bez względu na to na czym polega błąd, musi on dotyczyć treści czynności prawnej. Nie jest wadą oświadczenia woli błąd dotyczący okoliczności nieuregulowanej w treści czynności prawnej, nawet jeżeli miał on wpływ na jej dokonanie. Błędem jest więc niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, przy czym niezgodność może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa. Kodeks cywilny nie definiuje błędu, lecz wskazuje, które z błędów w potocznym rozumieniu są uważane przez prawo za wadę oświadczenia woli, będącą podstawą do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia. Zgodnie z orzecznictwem SN, błędem w rozumieniu językowym jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, przy czym niezgodność ta może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa vide Orzeczenie z dnia 21.02.1973r, sygn. akt.: III CRN 415 / 72.
Dla uznania błędu za doniosły w znaczeniu prawnym:
- musi to być błąd co do treści czynności prawnej – gdy jest z nią ściśle powiązany, tj. wiąże się z którymkolwiek elementem składającym się na jej treść. Czynnością prawną jest stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego o woli wywołania określonych skutków cywilnoprawnych, z którym to stanem ustawa wiąże skutki wyrażone w tym oświadczeniu, a także skutki prawne oświadczeniem nie objęte, ale wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. Czynnością prawną jest zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej czy organu osoby prawnej, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych. Na treść czynności prawnej składa się więc oświadczenie czy oświadczenia woli, a w przypadku niektórych czynności także pewne inne elementy w pełni zrekonstruowane na podstawie odpowiednich reguł interpretacyjnych. Błąd prawnie doniosły może więc dotyczyć na przykład właściwości przedmiotu czynności prawnej, treści zachowań określonych w czynności prawnej czy oceny, czy jest to w ogóle czynność prawna oraz jakiego rodzaju.
- musi być to błąd istotny – oznacza to że można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści vide 84 § 2 KC. Błąd musi więc być subiektywnie istotny, tj. stanowić przyczynę sprawczą danego oświadczenia woli. Ponadto cecha istotności błędu musi być zobiektywizowana, czyli subiektywny pogląd składającego oświadczenie nie wystarcza. Zobiektywizowany charakter błędu wynika z odwołania się do przypuszczenia, jak by się w tej sytuacji zachował człowiek oceniający sprawę rozsądnie i nie działający pod wpływem błędu, to znaczy, czy złożyłby oświadczenie tej samej treści. Błąd jest obiektywnie istotny, gdy żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Błąd w znaczeniu wady oświadczenia woli to błąd postrzegania, w odróżnieniu od błędu przewidywania i wnioskowania, które należąc do sfery motywacyjnej podejmowanej czynności prawnej tworzą pobudkę, pod wpływem której wyrażone zostało oświadczenie woli uznane następnie przez oświadczającego za błąd, gdy okazało się, że oświadczenie nie osiągnęło zamierzonego i przewidywanego celu.
Kodeks cywilny przyjmuje podział błędów na błędy co do treści czynności prawnej i błędy nie dotyczące treści czynności prawnej na przykład pobudka. Jednak nie można powiedzieć, iż pobudka nie ma żadnego znaczenia prawnego. Jeśli do treści czynności prawnej włączona została określona motywacja, to błąd w pobudce, który sam w sobie jest prawnie obojętny i nie uzasadnia uchylenia się od skutków oświadczenia woli na podstawie, urasta do błędu istotnego co do treści czynności prawnej.
Skutki błędu
W razie więc istotnego błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zachodzi nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności faktycznych, ale również wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności prawnych, przy czym musi być on istotny i odnosić się do treści oświadczenia woli. Po uchyleniu się od skutków swego oświadczenia woli błądzący nie może domagać się od Sądu doprowadzenia do obowiązywania czynności prawnej o takiej treści, jakiej życzyłby sobie błądzący, gdyby nie popełnił błędu. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w innej sprawie pod wpływem błędu może zostać złożone przez przedstawiciela.
Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie na przykład przy zawieraniu umowy, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. W tym przypadku dla uchylenia się od skutków prawnych musi zatem zostać spełniona choć jedna z następujących przesłanek:
- błąd został wywołany przez adresata oświadczenia, chociażby w sposób niezawiniony;
- adresat o błędzie wiedział i nie poinformował o tym składającego oświadczenie;
- albo adresat mógł z łatwością błąd zauważyć.
Ograniczenie powyższe nie dotyczy jednak czynności prawnej nieodpłatnej. W tym przypadku dla uchylenia się od skutków prawnych nie musi być spełniony żaden z w / w dodatkowych warunków. Nie ma więc potrzeby dowodzić, iż na przykład osoba, której oświadczenie woli zostało złożone, wywołała błąd.
Jak więc powyżej wykazano do uchylenia się od skutków prawnych swego oświadczenia woli składającego się na umowę odpłatną, złożonego pod wpływem błędu, niezbędne jest, aby błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć przy czym ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Istotna jest więc określona postawa adresata oświadczenia woli w stosunku do błędu osoby oświadczającej. Chodzi o pewnego rodzaju współdziałanie adresata oświadczenia woli w powstaniu wadliwości czynności prawnej. Współdziałanie to może mieć zarówno charakter czynny czyli błąd wywołał, jak i bierny czyli o błędzie wiedział i nie uczynił nic, by kontrahenta z błędu wyprowadzić. Ustalenie tej przesłanki nakazuje przeprowadzenie oceny zachowania adresata wadliwego oświadczenia woli. Przedmiotem analizy staje się jego postępowanie oraz stan wiedzy i świadomości, a także przyczynowość zachowania się adresata dla powstania błędu lub w nim utwierdzenia. Natomiast nie jest konieczne, aby działanie drugiej strony umowy było wyłączną przyczyną błędu. Wystarczy, aby zachowanie drugiej strony było współprzyczyną błędu vide Wyrok SN z dnia 12.10.2000r, sygn. akt.: IV CKN 144 / 2000.
Poza tym uchylenie się od skutków prawnych swego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu jest możliwe tylko wówczas, gdy błąd dotyczy treści czynności prawnej, a więc na przykład jej przedmiotu, ceny czy praw i obowiązków stron. Powszechnie przyjmuje się, że błąd w rozumieniu art.84 KC to błąd co do treści czynności prawnej wyrażający się istnieniem różnicy między stanem wyobrażonym przez składającego oświadczenie woli a stanem rzeczywistym vide Wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 25.03.2010r, sygn. akt.: I ACa 23 / 2010.
Inny charakter ma błąd co do pobudki, który jednak nie dotyczy treści czynności prawnej i nie podlega w związku z tym ochronie na podstawie art. 84 KC vide Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20.12.2006r., sygn. akt.: VI ACa 702 / 2006. Dlatego nie może uchylić się od skutków swojego oświadczenia woli z powołaniem na błąd osoba, która zawierając umowę o dożywocie sądziła, iż jej relacje ze zobowiązanym będą się układać poprawnie, a w subiektywnym odczuciu uprawnionego zobowiązany nie sprawował opieki w należytym stopniu. Błąd co do pobudki może być natomiast podstawą uchylenia się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli jedynie na podstawie art. 86 KC a więc po wykazaniu błędu wywołanego podstępem drugiej strony, który może również nie dotyczyć treści czynności prawnej.
Błędy są często wynikiem nieczytania umów przed ich podpisaniem. Wprawdzie nie powinno mieć to miejsca, zwłaszcza w obrocie gospodarczym, to jednak, zdaniem SN uzgodnienie poszczególnych postanowień umowy w toku negocjacji usprawiedliwia postępowanie podpisującego, który co prawda świadomie nie czyta dokumentu, ale czyni to w przekonaniu, że jego treść odpowiada przyjętym postanowieniom. Podsunięcie mu do podpisu dokumentu obejmującego inną wersję umowy oznacza wprowadzenie w błąd. W takim wypadku strona, która podpisała dokument przygotowany przez drugą stronę nie czytając go, będzie mogła powołać się na błąd vide Wyrok SN z dnia 14.01.2009r, sygn. akt.: IV CSK 358 / 2008.
Coraz częściej na błąd powołują się także sprzedawcy w tym również przedsiębiorcy, którzy wystawiając przedmiot na aukcji internetowej przez pomyłkę określili jego cenę o jedno lub kilka zer mniejszą w stosunku do wartości rynkowej lub którzy wybrali nieodpowiednią opcję przy wyborze między licytacją a trybem ofertowym. SN dopuścił nawet powołanie się na błąd jako alternatywę dla roszczeń z tytułu rękojmi za wady.
Na błąd mogą się także powoływać strony umowy o pracę. W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się bowiem odpowiednio przepisu KC, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy vide art. 300 KP. Z orzecznictwa wynika, że dopuszczalne jest uchylenie się od skutków błędu, zwłaszcza w czynnościach zmieniających i modyfikujących stosunek pracy na przykład od porozumienia rozwiązującego umowę o pracę. Wskutek uchylenia się od skutków oświadczenia woli można pozbawić skuteczności całe oświadczenie, a nie jedynie część jego niechcianych skutków vide Wyrok SN z dnia 26.06.2006r, sygn. akt.: II PK 337 / 05.
groźba bezprawna – jest wadą oświadczenia woli. Podobnie jak w przypadku błędu, KC nie definiuje pojęcia groźba. Powszechnie przyjmuje się jednak, że groźbą jest zapowiedź dokonania złego czynu, ukierunkowana na zmuszenie zagrożonego, wbrew jego chęci, do złożenia oznaczonego oświadczenia woli. Osoba, która składa oświadczenie woli pod wpływem groźby bezprawnej może uchylić się od skutków prawnych takiego oświadczenia, jeżeli mogła się obawiać, iż jej lub innej osobie może grozić poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Można powołać się na groźbę, jeżeli jest ona celowa i bezprawna, tzn. jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Groźba musi być ponadto poważna, a więc składający oświadczenie woli pod jej wpływem musi liczyć się z realnym niebezpieczeństwem osobistym lub majątkowym dla niego lub innych osób. Bez znaczenia jest czy groźba pochodzi od adresata oświadczenia woli czy osoby trzeciej. Zgodnie z art. 87 KC kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł obawiać się, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Tak więc groźba, poza elementem bezprawności, musi nadto wzbudzać w osobie zagrożonej obawę, że jej samej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Obawa ta musi być przy tym uzasadniona obiektywnie czyli oczywista dla każdego, chyba że o zwiększonej wrażliwości oraz podatności na lęki określonej osoby wiedziała osoba grożąca.
Niebezpieczeństwo osobiste, o którym wspomina przepis art. 87 KC przykładowo dotyczyć może zagrożenia życia, nietykalności cielesnej albo pozbawienia wolności. W zakresie pojęcia niebezpieczeństwa osobistego mieści się również groźba skompromitowania w środowisku zawodowym lub rodzinnym. Poważne niebezpieczeństwo majątkowe może zaś polegać przykładowo na przedterminowym zerwaniu umowy kredytowej.
Niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe musi mieć poważny charakter. Ustalenie, czy przesłanka ta w konkretnym przypadku, przy uwzględnieniu wszelkich jego okoliczności, została spełniona, należy zawsze do Sądu. Wymaga podkreślenia, że groźba występuje tylko wówczas, gdy stan zagrożenia i jego urzeczywistnienie są zależne od grożącego. Nie stanowi zatem groźby zagrożenie drugiej stronie zdarzeniem obiektywnym na przykład burzą.
Jak zaznaczono uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby można jedynie w sytuacji, gdy groźba była bezprawna, czyli jeżeli zagraża dokonaniem czynu zabronionego przez prawo na przykład zabójstwem albo pobiciem bądź też czynu sprzecznego z powszechnie aprobowanymi w społeczeństwie zasadami etyczno – moralnymi na przykład odstąpienie od opieki nad ciężko chorym członkiem rodziny, które należy uważać za część obowiązującego porządku prawnego.
Nie jest bowiem bezprawna groźba dotycząca wykorzystania możliwości przewidzianych przez prawo do dochodzenia należnych praw na przykład oddanie sprawy do Sądu, wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
Bezprawne jest przykładowo posługiwanie się groźbą popełnienia samobójstwa w celu wymuszenia złożenia określonego oświadczenia woli vide Wyrok SN z 18.02.1970r, sygn. akt.: I CR 571 / 69.
Z treści przytoczonego wyżej przepisu art. 87 KC wynika wreszcie, że oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby nie jest nieważne samo przez się. Osoba, która złożyła takie oświadczenie, może uchylić się od jego skutków, ale wymaga to podjęcia przez nią konkretnych, oznaczonych przepisami prawa działań. Dopiero bowiem skuteczne uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby czyni umowę niebyłą, za to ze skutkiem wstecznym od daty jej zawarcia. Szerzej na ten temat w części poświęconej sposobom uchylenia się od skutków prawnych oświadczeń obarczonych wadami prawnymi.
podstęp – polega on na świadomym wprowadzeniu w błąd osoby dokonującej czynności prawnej w celu złożenia przez nią oświadczenia woli o określonej treści. Jest to więc kwalifikowany rodzaj błędu, który wymaga od osoby uciekającej się do podstępu aktywnego i zamierzonego działania, nastawionego na uzyskanie korzystnego dla siebie oświadczenia woli. Za podstęp uważa się także świadome zatajenie określonych informacji, w sytuacji gdy istniał obowiązek ich udzielenia.
W przeciwieństwie do błędu, uchylenie się od oświadczenia woli złożonego w wyniku świadomego wprowadzenia w błąd czyli podstępu nie wymaga, aby błąd ten był istotny czy dotyczył treści czynności prawnej vide art. 86 § 1 KC. W tym wypadku konieczne będzie natomiast udowodnienie, że wystąpił związek między podstępnym działaniem, a złożeniem oświadczenia woli określonej treści. Podstępem może się posłużyć zarówno adresat, któremu składane jest oświadczenie woli, jak i osoba trzecia, jeżeli adresat oświadczenia woli o podstępie wiedział i nie poinformował o nim składającego oświadczenie woli lub jeżeli czynność prawna ma charakter nieodpłatny.
Jak uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli obarczonego wadami?
Złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby nie powoduje, że jest ono nieważne od samego początku. Żeby uznać go za nieważne konieczne jest złożenie przez osobę dokonującą wadliwej czynności prawnej oświadczenia na piśmie o uchyleniu się od jej skutków prawnych. Z chwilą złożenia takiego oświadczenia wadliwa czynność prawna przestaje wywoływać skutki prawne już w momencie jej dokonania, czyli z mocą wsteczną. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu i podstępu – z upływem roku od jego wykrycia a w przypadku groźby z upływem roku od dnia kiedy stan obawy ustał. Termin roczny, jest terminem zawitym.
Mając na uwadze treść art. 61 KC w / w termin roczny jest zachowany, jeżeli oświadczenie osoby uchylającej się od skutków prawnych wadliwie złożonego oświadczenia woli dojdzie w tym terminie do wiadomości drugiej strony, tak by mogła się ona zapoznać z treścią oświadczenia. Zgodnie z przepisem art. 60 KC o czym wspominano już wyżej – oświadczenie woli to każde zachowanie się danej osoby z użyciem słów lub bez na przykład potakiwaniem, mimiką, gestami, czynem, które ujawnia jej wolę wobec adresata w sposób dostateczny, w tym również ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Powyższe stwierdzenie opatrzyć należy taką tylko uwagą, że zasadniczo samo tylko milczenie nie uzewnętrznia żadnej woli, przy czym, w wyjątkowych okolicznościach, w których dana osoba powinna oświadczyć swą wolę w określonej sprawie i mogła to uczynić, jej milczenie może świadczyć o zajęciu konkretnego stanowiska i stanowić oświadczenie woli w rozumieniu cyt. przepisu art. 60 KC na przykład skutek taki może wynikać z umowy stron.
W piśmie będącym oświadczeniem należy podać wszystkie okoliczności złożenia wadliwego oświadczenia woli, a w szczególności na czym błąd, podstęp lub groźba polegała o czym szerzej poniżej. Może to nastąpić także przez oświadczenie złożone do protokołu sądowego. Złożenie oświadczenia ustnie powoduje, że w przypadku sporu nie będzie dopuszczalny dowód ze świadków, ani z przesłuchania stron, chyba, że druga strona sporu wyrazi na to zgodę, niedogodność ta nie dotyczy konsumentów występujących przeciwko przedsiębiorcy.
Oświadczenie o uchylaniu się od skutków prawnych oświadczenia woli powinno w swej treści zawierać:
- oznaczenie osoby sporządzającej pismo: imię, nazwisko, dane adresowe, opcjonalnie telefon kontaktowy;
- oznaczenia adresata oświadczenia: imię, nazwisko, dane adresowe miejsca zamieszkania, a w przypadku osób prawnych nazwa i siedziba;
- miejscowość, data sporządzenia oświadczenia;
- zatytułowanie pisma: oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu;
- wskazanie od skutków jakiego oświadczenia woli się uchylamy, tego do czego się zobowiązaliśmy, z podaniem daty zawarcia umowy;
- na czym polegał błąd lub groźba, w przypadku błędu istotnym jest wskazanie jakie wywarł on skutki w zakresie ostatecznego kształtu treści czynności prawnej;
- odpowiednie do okoliczności żądanie, np. zwrot zapłaconej ceny;
- opcjonalnie postawienie warunku, że w razie niespełnienia naszego żądania wystąpimy na drogę sądową;
- własnoręczny podpis.
Tak więc oświadczenia woli złożone pod wpływem błędu lub groźby są od chwili złożenia dotknięte nieważnością względną to znaczy że są wzruszalne i mogą zostać pozbawione skutków prawnych przez uchylenie się od nich. Może tego dokonać jedynie osoba uprawniona lub jej przedstawiciel i następcy prawni pod tytułem ogólnym. W razie więc uchylenia się w w / w terminie oświadczenia te stają się od początku (ex tunc) bezwzględnie nieważne. W przeciwnym zaś razie ulegają konwalidacji z chwilą bezskutecznego upływu terminu do uchylenia się albo zrzeczenia się uchylenia przez oświadczenie woli złożone w dowolnej formie drugiej stronie i ich ważność nie może być już kwestionowana. Możność uchylenia się od skutków wadliwego oświadczenia woli jest tzw. prawem podmiotowym kształtującym, którego realizacja następuje przez złożenie innej osobie z reguły drugiej stronie czynności prawnej stosownego oświadczenia woli na piśmie, przy czym uprawnienie to wygasa po upływie określonego terminu o czym mowa wyżej. Jeżeli druga strona umowy nie zgadza się, że czynność prawna dokonana została pod wpływem błędu lub groźby może wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie stosunku prawnego vide art. 189 KPC.
Oświadczenie o uchyleniu powinno być złożone w zwykłej formie pisemnej osobie będącej adresatem oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby, a w razie braku konkretnego adresata, osobie zainteresowanej nim. Jest to forma dla celów dowodowych (ad probationem). Uchylenie może też nastąpić w drodze powództwa przeciwko tej osobie, wówczas pozew spełnia wymaganie formy pisemnej, a datą uchylenia się jest chwila doręczenia pozwu albo też w drodze zarzutu w procesie w piśmie procesowym albo do protokołu sądowego o którym mowa wyżej. Równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej jest oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Wyzysk jako pozorne podobieństwo do wady oświadczenia woli
Wyzysk nie jest uznawany przez KC za jedną z wad oświadczeń woli, choć wykazuje do nich wiele podobieństw. Wyzysk ma miejsce wówczas, gdy jedna ze stron wyzyskując przymusowe położenie drugiej na przykład jej niedołęstwo, brak doświadczenia w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w znaczącym stopniu jego własne świadczenie. Tak więc wyzysk polega na tym, że jedna strona korzystając z okazji, że druga strona znajduje się w trudnym położeniu uzyskuje dla siebie nieuzasadnione korzyści z pokrzywdzeniem drugiej strony. W takiej sytuacji strona pokrzywdzona może żądać zmniejszenia swojego świadczenia lub zwiększenia świadczenia jej należnego na drodze sądowej. Gdyby jedno i drugie było niemożliwe lub bardzo utrudnione może żądać od Sądu unieważnienia umowy.
Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania
KC traktuje zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania tak samo w skutkach, jak błąd przy złożeniu oświadczenia. Chodzi tu o przeinaczenie oświadczenia woli przez posłańca, którym jest każdy, kto pośredniczy w przekazaniu go adresatowi na przykład poczta, telegraf, telefon i każda osoba uczestnicząca w tej czynności.
Na koniec jako wartą pełnego przytoczenia lekturę obrazującą powagę problematyki oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu należy przytoczyć Uchwałę SN z dnia 26.01.2012r, sygn. akt III CZP 90 / 11 zgodnie z którą w razie nabycia wadliwej rzeczy oznaczonej co do tożsamości kupujący może wykonać uprawnienia z tytułu rękojmi albo uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa „P.P.H.U.A.”, sp. z o.o. w C. przeciwko „P” sp.j. Ewa W., Grzegorz N. w G. z udziałem interwenienta ubocznego Ewy K. po stronie pozwanego o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 26 stycznia 2012 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 16 listopada 2011 r.:
„Czy w razie nabycia rzeczy oznaczonej co do tożsamości w nieświadomości wady, kupujący po upływie terminu rękojmi może złożyć oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu?”
podjął uchwałę:
W razie nabycia wadliwej rzeczy oznaczonej co do tożsamości kupujący może wykonać uprawnienia z tytułu rękojmi albo uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.
Uzasadnienie
Powód „P.P.H.U.A.”, sp. z o.o. w C. zamierzał nabyć samochód o wartości ok. 50 000 zł z przebiegiem mniejszym niż 200 000 km. Kupił samochód stanowiący własność Ewy K. u pozwanego komisanta „P.” sp.j. Ewa W. i Grzegorz N. w G. Z umowy sprzedaży zawartej w dniu 30 marca 2007 r. wynikało, że samochód ma przebieg 142 000 km. Jak ustalono, powód zapłacił za kupiony samochód kwotę 49 500 zł.
W 2008 r. doszło do uszkodzenia kupionego samochodu. W czasie naprawy powód dowiedział się, że samochód był przemalowany, a wcześniej był taksówką w Niemczech i w rzeczywistości w chwili kupna miał przebieg ponad 300 000 km. W tej sytuacji pismem z dnia 18 listopada 2008 r. powód uchylił się od skutków prawnych oświadczenia woli zawartego w umowie sprzedaży jako złożonego pod wpływem błędu i po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa żądał zasądzenia od pozwanego kwoty 49 500 zł.
Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo, gdyż doszedł do wniosku, że powód nie znał rzeczywistego stanu samochodu i nie wiedział, iż stan licznika nie odpowiada prawdzie, oraz że był on przemalowany i wykorzystywany jako taksówka. Oznacza to – zdaniem Sądu Rejonowego – że powód działał pod wpływem błędu, inne bowiem były jego oczekiwania i gdyby znał prawdziwy stan pojazdu, nie kupiłby go. Mając na względzie, że pozwany sprzedawca był komisantem, który prowadził komis samochodowy, mógł – jako profesjonalista – wykorzystując swoją wiedzę, błąd powoda łatwo zauważyć.
Rozpoznający apelację pozwanej i interwenienta ubocznego Sąd Okręgowy w Toruniu w uzasadnieniu zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu podkreślił, nawiązując do poglądów wyrażonych w orzecznictwie i doktrynie, że błąd w rozumieniu art. 84 k.c. może polegać również na fałszywym wyobrażeniu o cechach przedmiotu transakcji. W razie umowy sprzedaży, błąd może zatem dotyczyć także jakości kupionego towaru, np. samochodu. W takiej sytuacji kupującemu, który działała pod wpływem błędu, przysługuje możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego w umowie oświadczenia woli. Wadliwa jakość rzeczy nabytej w wyniku umowy sprzedaży jest też podstawą do skorzystania przez kupującego z uprawnień z tytułu rękojmi (art. 556-576 k.c), do tego samego stanu faktycznego można więc zastosować więcej niż jedną normę. Sąd Okręgowy wskazał, że taka sytuacja jest źródłem kontrowersji w doktrynie. (…)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (…)
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy istotnej praktycznie, kontrowersyjnej teoretycznie problematyki wzajemnej relacji przepisów regulujących odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy oraz przepisów o możliwości uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Zgodnie z art. 560 § 1 k.c, jeżeli sprzedana rzecz ma wady, kupujący może od umowy odstąpić; gdy skorzysta z tego uprawnienia o charakterze kształtującym, strony powinny zwrócić sobie otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej (art. 560 § 2 k.c). Z kolei zgodnie z art. 84 § 1 k.c, można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej; jeżeli oświadczenie zostało złożone drugiej stronie, warunkiem uchylenia się od jego skutków, jest nie tylko to, aby błąd dotyczył treści czynności prawnej i był istotny, ale druga strona musi co najmniej z łatwością błąd zauważyć. Skuteczne uchylenie się od skutków oświadczenia woli powoduje utratę podstawy prawnej świadczeń i strony to co świadczyły na podstawie umowy powinny sobie zwrócić według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Skutek zastosowania powołanych przepisów jest więc bardzo podobny; umowa stron zostaje zniweczona i muszą one zwrócić sobie to co świadczyły.
Samochód nabyty przez kupującego był niewątpliwie wadliwy, gdyż nie miał właściwości, o których zapewniał sprzedawca. Taka sytuacja może być kwalifikowana również jako błąd istotny co do treści czynności prawnej. Umowa sprzedaży dotyczyła przeniesienia własności i wydania samochodu, o określonym przebiegu; gdyby kupujący znał prawdziwy jego przebiegu nie dokonałby kupna. Sprzedawca, jako przedsiębiorca prowadzący komis samochodowy, powinien z dokumentów pojazdu z łatwością wykryć taki błąd. Niewątpliwie może wobec tego pojawić się zbieg uprawnienia kupującego, który chce skorzystać z odstąpienia od umowy, wykonując przysługujące mu uprawnienie z tytułu rękojmi, z jego uprawnieniem do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zawartego w umowie sprzedaży jako złożonego pod wpływem błędu.
Na temat wzajemnej relacji pomiędzy uprawnieniem kupującego, który zamierza odstąpić od umowy z powodu wadliwości zakupionej rzeczy, a jego uprawnieniem do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, pojawiły się w doktrynie odmienne stanowiska. Liczna grupa autorów skłania się do wniosku, że przepisy o rękojmi za wady rzeczy wyłączają możliwość powołania się na błąd. Z reguły podkreśla się, że przepisy o rękojmi są przepisami szczególnymi w stosunku do przepisów o błędzie; regulacja rękojmi za wady, jako specjalnie stworzona na potrzeby umowy sprzedaży, wyłącza stosowanie ogólnych norm dotyczących błędu. Dodatkowo wskazuje się, że ustawodawca uregulował w art. 564 k.c. skutki podstępnego działania sprzedawcy, który wadę zataił lub zapewnił kupującego, że ona nie istnieje. Regulacja ta wskazuje na odmienne niż przy wadach oświadczenia woli określenie skutków działania sprzedawcy, które mogą wprowadzić w błąd kupującego. Jest to więc potwierdzenie, że przepisy o rękojmi należy traktować jako lex specialis w stosunku do przepisów o błędzie; w całościowy i wyczerpujący sposób regulują one problematykę skutków sprzedaży rzeczy wadliwej, a tym samym nie jest uzasadnione powoływanie się także na przepisy o błędzie. Dostrzegając, że pomiędzy zerwaniem umowy na podstawie przepisów o błędzie i rękojmi istnieją wyraźne różnice konstrukcyjne, proponuje się, aby uznać, iż z punktu widzenia pragmatycznego instytucja rękojmi konsumuje regulację o błędzie, rękojmia bowiem pozwala na zrealizowanie tego samego celu co uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.
Kolejnym argumentem, który ma uzasadniać wyłączenie przepisów o błędzie przez przepisy o rękojmi jest podkreślenie, że rękojmia zapewnia ochronę nie tylko uzasadnionych interesów kupującego, ale także sprzedawcy, może on wobec tego, gdy nie działa podstępnie, liczyć, iż po stosunkowo krótkim, rocznym okresie od wydania rzeczy jego odpowiedzialność wobec kupującego skończy się. Także z tego względu nie należy dopuszczać możliwości powoływania się przez kupującego na przepisy o wadach oświadczenia woli, tym bardziej że możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli zawartego w umowie sprzedaży pozbawiałyby przepisy o rękojmi doniosłości praktycznej. Nabywca wadliwej rzeczy, mając do wyboru rękojmię i przepisy o błędzie, wybierałby drugie rozwiązanie, co pozwalałoby na obchodzenie przepisów o rękojmi, szczególnie tych, które zostały wprowadzone z myślą o ochronie sprzedawcy. Wygaśniecie uprawnień z rękojmi w stosunkowo krótkim czasie od wydania rzeczy i wyłączenie możliwości powoływania się na błąd stwarza też większą pewność w obrocie, gdyż strony umowy sprzedaży mają gwarancję, że ich sytuacja prawna nie ulegnie już zmianie.
Argumenty zwolenników koncepcji o wyłączeniu lub pochłonięciu przepisów o błędzie przez przepisy o rękojmi za wady rzeczy nie są jednak przekonujące. Prawo prywatne oparte jest na zasadzie autonomii woli jego podmiotów; wpisuje się w nią mechanizm ochrony interesów podmiotów tego prawa sprowadzający się do zapewnienia im możliwości wyboru różnych środków ochrony przewidzianej przez prawo. Jeżeli wobec dochodzi do sytuacji, że ten sam stan faktyczny może być kwalifikowany jako wada rzeczy oraz może uzasadniać powołanie się na działanie pod wpływem błędu, co do zasady brak podstaw do ograniczania uprawnionemu prawa do dokonania wyboru jednego z przewidzianych przez ustawę środków ochrony jego interesu. Jest to tym bardziej uzasadnione, że brak wyraźnych argumentów za traktowaniem przepisów o rękojmi jako lex specialis w stosunku do przepisów o błędzie, gdyż przesłanki, które uzasadniają skorzystanie z jednej z tych instytucją są wyraźnie zróżnicowane. W szczególności nie można stwierdzić, aby przepisy o rękojmi pozwoliły na konstruowanie hipotezy normy prawnej, która całkowicie mieści się w hipotezie normy prawnej zbudowanej z przepisów o błędzie. Na błąd można się powołać tylko wtedy, gdy sprzedawca o wadzie wiedział lub z łatwością mógł ją zauważyć, natomiast przy rękojmi te okoliczności nie mają istotnego znaczenia, gdyż wystarczy, że wada wystąpiła i tkwiła w rzeczy sprzedanej. W konsekwencji nie każdy przypadek nabycia rzeczy wadliwej uzasadnia odpowiedzialność z tytułu rękojmi lub uprawnia do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego przez kupującego. Hipotezy norm wywiedzionych z przepisów o błędzie i rękojmi nie pochłaniają się, lecz krzyżują, możliwe są więc sytuacje, w których ten sam stan faktyczny uzasadnia powołanie się na jedną z tych instytucji oraz takie, w których możliwe jest skorzystanie z obu środków ochrony.
Skoro kodeks cywilny przewiduje możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, jeżeli zostały spełnione przesłanki określone w art. 84-86 i 88 k.c, a żaden przepis nie wyłącza takiej możliwości, nie można dopatrywać się takiego wyłączenia tylko w tym, że w danym stanie faktycznym spełnione zostały także przesłanki powoływania się na rękojmię za wady. Przede wszystkim należy zauważyć, że zbieg uprawnień dotyczy tylko jednego z tych, które przysługują kupującemu, gdy chce korzystać z rękojmi. Ponadto odstąpienie od umowy przy rękojmi jest uzależniona od tego, czy sprzedawca zaoferuje wymianę rzeczy na nową lub jej naprawę. Wykonanie tego uprawnienia jest także uzależnione od dopełnienia przez kupującego aktów staranności, tj. zbadania rzeczy i zawiadomienia o wadzie sprzedawcy, bez znaczenia jest natomiast wiedza sprzedawcy o wadzie. Możliwość powoływania się na błąd jest zależna od tego, czy sprzedawca mógł go z łatwością zauważyć, czyli czy mógł zauważyć wadę rzeczy. Realna możliwość wyboru pomiędzy uprawnieniem przewidzianym przy błędzie a uprawnieniem wynikającym z rękojmi dotyczy więc tylko nieznacznej ilości przypadków; są to sytuacje, w których sprzedawca mógł z łatwością zauważyć, że rzecz jest wadliwa.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że to czy sprzedawca mógł z łatwością zauważyć wadliwość rzeczy (art. 84 § k.c), nie jest tożsame z tym, iż ją podstępnie zataił lub zapewniał kupującego, że ona nie istnieje (art. 564 k.c). W rozpoznawanej sprawie brak podstaw do stwierdzenia, że komisant podstępnie zataił przed kupującym rzeczywisty przebieg pojazdu, bo przebieg ten mógł znać właściciel pojazdu (komitent), a nawet mogło to również pozostawać poza jego wiedzą. Niewątpliwie jednak od komisanta jako przedsiębiorcy zajmującego się profesjonalnie sprzedażą samochodów można wymagać, aby z łatwością zauważył znacznie zmieniony przebieg pojazdu od deklarowanego oraz zmianę lakieru tego samochodu.
Przepisy o rękojmi nie chronią zatem kupującego w tym samym zakresie co przepisy o błędzie. Wiąże się to z inną ich funkcją; rękojmia za wady rzeczy ma przywrócić ekwiwalentność świadczeń zachwianą przez sprzedaż rzeczy wadliwej, a możliwość powoływania się na błąd służy wzmocnieniu autonomii woli podmiotu prawa prywatnego i zapewnia każdemu składającemu oświadczenie woli, a więc nie tylko sprzedawcy, aby miał okazje do podjęcia świadomej decyzji co do skutków prawnych, jakie zamierzał osiągnąć. Nieliczne sytuacje, w których przez możliwość powoływania się na błąd umowa sprzedaży może zostać wzruszona po upływie dłuższym niż rok od wydania rzeczy, nie mogą stanowić argumentu przemawiającego za wyłączeniem możliwości uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.
Kupujący będący konsumentem znajduje się w gorszej sytuacji od sprzedawcy, który z reguły ma lepszą możliwość zapoznania się w właściwościami rzeczy w chwili zawierania umowy sprzedaży. Jeżeli więc spełnione są surowe wymagania powoływania się na błąd, to brak podstaw, aby pozbawiać kupującego możliwości uchylenia się od skutków prawnych jego oświadczenia woli; taki zabieg jest w istocie nieznajdującym żadnych wyraźnych podstaw pozbawieniem go przyznanego mu przez ustawę uprawnienia przed niezasługującym na ochronę zachowaniem jego kontrahenta (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1967 r., I CR 521/66, OSNCP 1967, nr 9, poz. 211 oraz z dnia 20 lipca 1990 r, I CR 528/90, nie publ.).
Pozostawienie wyboru samemu zainteresowanemu, z jakich uprawnień przewidzianych przez ustawę chce skorzystać, jest rozwiązaniem stosunkowo często stosowanym w prawie prywatnym. Tak jest m.in. w przypadku odpowiedzialności ex contractu i ex delicto, w przypadku uprawnień z rękojmi lub gwarancji, czy w razie zbiegu odpowiedzialności z rękojmi i odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania na zasadach ogólnych. O dopuszczalności zbiegu uprawnień w tych przypadkach decyduje wprawdzie sam ustawodawca (art. 443, 579 i 566 k.c), ale nie można z tego wyciągać wniosku, że brak takiego wskazania w ustawie wyłącza zbieg uprawnień. Przeciwnie, tylko wyraźny zakaz korzystania równocześnie z wchodzących w grę uprawnień, który przewiduje ustawodawca, może taki zbieg wyłączyć, gdyż możliwość wyboru przez podmiot środków przewidzianych przez prawo, należy do podstawowych zasad prawa cywilnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale (art.390 k.p.c).
Reasumując:
Od oświadczenia woli obarczonego wadami przy spełnieniu przesłanek o których mowa była w niniejszym opracowaniu możemy się uchylić na trzy sposoby:
- poprzez złożenie oświadczenia woli kontrahentowi na piśmie, gdzie wystarczy tzw. forma pisemna dla celów dowodowych, której zachowanie nie jest wymagane w stosunkach miedzy przedsiębiorcami, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli odbywa się wówczas bez udziału organu orzekającego;
- poprzez wniesienie pozwu do Sądu właściwego – w sytuacji, gdy osoba w stosunku do której składaliśmy wadliwe oświadczenie, nie chce go uznać i dalej żąda od nas spełnienia świadczenia przewidzianego w umowie, orzeczenie Sądu ma charakter jedynie deklaratoryjny, gdyż wcześniej złożyliśmy stosowne oświadczenia, którego druga strona nie chciała respektować;
- w drodze zarzutu procesowego, np. gdy druga strona będzie występowała do Sądu z pozwem o zapłatę, wówczas w odpowiedzi na pozew bądź w innym piśmie procesowym lub ustnie do protokołu rozprawy będziemy mogli złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwie złożonego oświadczenia woli.
Opracowanie: Sabina Szafraniec
WYCZERPUJĄCO_KONKRETNIE_ZROZUMIALE Dziękuję serdecznie _ Z wyrazami szacunku _ alina
Dosyć szczegółowo, zrozumiale. Ale mojego przypadku tutaj nie ma. Czytając ten opisy z orzeczeniami, zastanawiam się dlaczego jest tyle zamieszania z kredytami frankowymi.Przecież zawarcie tych umów można szybko i skutecznie rozwiązać, wysyłając do Banków oświadczenie o uchyleniu się skutków prawnych podpisanych umów.
Bardzo pomocna zrozumienia prawa.Ja planuje zlozyc pozew przeciw burmistrzowi , ktory wydal oswiadczenie o mozliwosci dostepu do drogi publicznej wiedzac , ze ta droga wraz ze zjazdem musi byc nakazem organu budowlanego rozebrana z powodu niezgodnosci z przepisami pozarowymi co zagraza zyciu i zdrowiu oraz wiedzac , ze dzialka drogowa nalezy w czesci tez do skarbu panstwa ( wypowiedzial sie bez ich zgody ). Burmistrz twierdzi , ze takie oswiadczenie daje sie rutynowo bez badania stanu faktycznego. Dziekuje.
Super napisane , bardzo przystępnie można wszystko zrozumieć , dziękuję pozdrawiam