Przedsiębiorcy, których spółki zostały wpisane do powstałego w 1919r Rejestru Handlowego B (RHB) – składał się on z trzech działów A, B, C, do B były wpisywane spółki z o.o., akcyjne i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych – prowadzonego w sądach rejestrowych do 01.01.2001r, mieli czas na przepisanie danych swoich firm do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) do końca grudnia 2015r. Początkowo ostateczny termin złożenia wniosku o przerejestrowanie ustalono na 31.12.2003r, jednak wobec faktu, że do końca 2009r około 160 000 podmiotów nie wykonało tego obowiązku, Ustawą nowelizującą termin ten został przedłużony do 31.12.2013r, a następnie do 31.12.2015r. Była to bardzo ważna nowelizacja m.in. dla spadkobierców przedwojennych właścicieli spółek, którzy do tej pory nie przerejestrowali spółki z rejestrów RHB do KRS.
Począwszy od wejścia w życie przepisów Ustawy o KRS, rejestr ten stał się ważnym źródłem informacji o podmiotach gospodarczych. Ustawa ta na przestrzeni kilku ostatnich lat jej obowiązywania niezaprzeczalnie przyczyniła się do wzmocnienia pewności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Funkcje, jakie obecnie spełnia KRS to funkcja ewidencyjna, informacyjna, legalizacyjna oraz funkcja gwarancyjna. Doniosłość tychże funkcji wzrosła nie tylko w krajowym obrocie procesjonalnym, ale również w obrocie międzynarodowym.
Ustawodawca w uzasadnieniu projektu Ustawy z dnia 28.11.2014r o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw vide Dz. U. z dnia 29.12.2014r wskazał, że okres ponad 13 lat liczony od dnia wejścia w życie ustawy o KRS był okresem w zupełności wystarczającym, aby przy zachowaniu minimum staranności doszło do złożenia wniosku o wpis podmiotu do nowego rejestru – Krajowego Rejestru Sądowego. Na gruncie wprowadzonej nowelizacji, dokonano zmian między innym w przepisach ustawy wprowadzającej ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym vide Dz. U. Nr 121, poz. 770, z późn. zm. W artykule 9 tejże ustawy, po ustępie 2 dodano kolejne ustępy od 2a – 2j. Uwagę należy przede wszystkim zwrócić na ustęp 2a oraz 2b, które mają najistotniejsze znaczenie w rozpatrywanej kwestii.
Zgodnie z art. 9 ust. 2 Ustawy do czasu rejestracji, zgodnie z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 2015r, zachowują moc dotychczasowe wpisy w rejestrach sądowych a takim był RHB.
Zgodnie zaś z art. 9 ust. 2a Ustawy (…) w przypadku, gdy wniosek o wpis złożony przed dniem 01.01.2016r zostanie po tej dacie zwrócony, odrzucony, oddalony albo postępowanie o wpis zostanie umorzone, skutek wykreślenia z rejestru i konsekwencje dotyczące majątku powstaną z dniem następującym po dniu zwrotu, odrzucenia, oddalenia wniosku albo umorzenia postępowania.
Zgodnie z art. 9 ust. 2b Ustawy z dniem 01.01.2016r Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie podmiotów, o których mowa w ust. 2a. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotów, o których mowa w ust. 2a. Prawa wspólników, członków spółdzielni i innych osób uprawnionych do udziału w majątku likwidacyjnym wygasają z chwilą wykreślenia podmiotu z rejestru”.
Art. 14 Ustawy o KRS wskazuje na to, że podmiot, który jest zobowiązany do złożenia wniosku o wpis do Rejestru KRS nie może powoływać się wobec osób trzecich działających w dobrej wierze na dane, które nie zostały wpisane do Rejestru KRS lub uległy wykreśleniu z Rejestru KRS. Oznacza to, że od 01.01.2016r przedsiębiorcy, którzy nie dokonali wpisu do KRS nie mogli posługiwać się odpisami, wyciągami i zaświadczeniami z RHB, jako wiarygodnym dowodem istnienia swojej firmy. Dokumenty te nie wywierały już żadnych skutków prawnych. W praktyce oznacza to, że dokumentów tych nie można było już wykorzystać w żadnym celu np. do zawarcia umowy ze spółką, do zbycia udziałów. Nie było także możliwe dokonanie jakichkolwiek zmian samej umowy spółki np. podniesienie kapitału zakładowego, czy ustanowienie prokury. Zgodnie z art. 7 Ustawy spółki wpisane do rejestru sądowego mają obowiązek przerejestrowania się do rejestru przedsiębiorców KRS. Do czasu rejestracji, nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 2015 roku, do odpisów, wyciągów, zaświadczeń oraz skutków prawnych wpisów stosuje się przepisy obowiązujące do dnia wejścia w życie ww. ustawy, wyłącznie w zakresie niezbędnym do tej rejestracji oraz do dochodzenia lub zaspokojenia roszczeń wobec podmiotów wpisanych do dotychczasowego rejestru.
Jak już wspomniano wprowadzając ustawę o KRS, zamysłem ustawodawcy było, całkowite przerejestrowanie do nowego rejestru, podmiotów wpisanych dotychczas do rejestru RHB. Te regulacje wewnętrzne w zamyśle ustawodawcy miały czynić zadość przepisom unijnym, mającym na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego Unii i ustanowić odpowiednie standardy funkcjonowania spółek w państwach członkowskich. Przepisami unijnymi w tej kwestii są:
- Dyrektywa 2009 / 101 / WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16.09.2009r w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek w rozumieniu art. 48 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla zapewnienia ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich (Dz.U.UE.L.2009.258.11),
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012 / 30 / UE z dnia 25.10.2012r, w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek rozumieniu art. 54 drugi Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w celu uzyskania ich równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania i zmian jej kapitału (DZ.U.UE.L.2012.315.74).
Jednakże utrata bytu prawnego przez spółki, które nie zostały przerejestrowane, jest niezgodna z prawem Unii Europejskiej, a konkretniej z wskazaną powyżej Dyrektywą 2009 / 101 / WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16.09.2009r. Dyrektywa ta chroni wierzycieli spółki, poprzez wymóg ujawnienia danych o likwidacji spółki oraz o powołaniu likwidatorów, przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego i wykreślenia spółki z rejestru.
Organy administracji publicznej, sądy, banki, komornicy i notariusze zobowiązani zostali do niezwłocznego poinformowania sądu rejestrowego o przypadkach posługiwania się odpisami czy zaświadczeniami z RHB a także, – jeśli posiadali taką wiedzę – o okolicznościach, które mogły wskazywać na prowadzenie działalności przez podmiot wpisany do RHB a niewpisany do KRS. Skutki zawiadomienia sądu rejestrowego były jednak bardzo ograniczone. Sąd mógł wszcząć jedynie postępowanie przymuszające do dokonania wpisu w KRS pod rygorem wymierzenia grzywny, albowiem nie dysponuje innymi środkami służącymi do przymuszenia danego podmiotu do przerejestrowania.
Jak wskazano powyżej podmioty podlegające obowiązkowi wpisu do KRS zgodnie z przepisami Ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, które nie dokonały go do końca 2015r uznaje się za wykreślone z rejestru z dniem 01.01.2016r. Konsekwencje są następujące:
- Skarb Państwa nabył nieodpłatnie z mocy prawa mienie spółek, które nie dokonały przepisania danych z RHB do KRS, stało się tak po to, aby uniknąć problemów z majątkiem takiego podmiotu i ewentualną koniecznością prowadzenia postępowania likwidacyjnego,
- Skarb Państwa ponosił odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotów uznanych za wykreślone, z tym, że odpowiedzialność Skarbu Państwa była ograniczona wyłącznie z nabytego mienia tzw. odpowiedzialność cum viribus patrimoni. odpowiedzialność Skarbu Państwa została, więc ukształtowana w podobny sposób jak odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe przed przyjęciem spadku,
- Prawa wspólników, członków spółdzielni i innych osób uprawnionych do udziału w postępowaniu likwidacyjnym wygasły w momencie wykreślenia spółki z rejestru, tj. z dniem 01.01.2016r,
- Wierzyciele mieli rok od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa, aby dochodzić swoich roszczeń, (czyli do dnia 01.01.2017r.), ewentualnie, – aby złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji, jeśli wcześniej uzyskali tytuł egzekucyjny przeciwko podmiotowi uznanemu za wykreślony. W takim przypadku wierzyciel mógł złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko Skarbowi Państwa w tym samym terminie zawitym jednego roku. Czyli wprowadzony roczny termin zawity do dochodzenia roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa, który to termin biegł od momentu (od chwili) nabycia majątku przez Skarb Państwa, miał motywować wierzycieli do jak najszybszego zainicjowania postępowania przed sądem przed upływem tego terminu, tak by roszczenie wierzyciela nie wygasło.
W ocenie ustawodawcy, tak krótkie terminy dochodzenia roszczeń miały przyczynić się do ograniczenia stanu niepewności, co do możliwości dysponowania przez Skarb Państwa nabytym mieniem. Warto tu zauważyć, iż pojęcie wierzycieli, wobec których Skarb Państwa nie ponosił odpowiedzialności, nie obejmowało takich podmiotów jak np. wspólnicy czy akcjonariusze spółek handlowych, które utraciły zdolność prawną – w zakresie, w jakim podmioty, te chciałyby dochodzić jakichkolwiek roszczeń związanych z ich prawami udziałowymi w podmiocie, który utracił byt prawny.
Jak widać z powyższego z dniem 01.01.2016r doszło do sytuacji, w której podmioty nieprzerejestrowane z RHB do KRS zostały wykreślone z dotychczasowego rejestru, a z chwilą wykreślenia, podmioty te utraciły podmiotowość (zdolność) prawną. Nadto, ich majątek został nabyty nieodpłatnie z mocy prawa przez Skarb Państwa. Ustawodawca stanął, bowiem na stanowisku, że wprowadzenie takiego postępowania przeciwdziała sytuacji, w której majątek stałby się majątkiem niczyjim. Co ciekawe, rozwiązanie, które weszło w życie, nawiązywało do unormowań istniejących już w innych systemach prawnych, m.in. w systemie brytyjskim, gdzie bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego dochodzi do przejęcia majątku spółki przez brytyjski Skarb Państwa.
Zaistniała zmiana ustawodawcza wprowadziła jednak nowe ciekawe zjawisko. Mianowicie obecnie nadal, bowiem „istnieją spółki”, które figurowały w RHB, nie przerejestrowały się do KRS, posiadają znaczny majątek i prowadzą bieżącą działalność gospodarczą. Mówimy tu o podmiotach, które w świetle obowiązujących regulacji, utraciły byt prawny, czyli w świetle prawa nie istnieją. Jednocześnie przedstawiciele Skarbu Państwa, jako nowego właściciela przejętego majątku, nie bardzo wiedzą nie tylko jak dalej postępować z przejętym majątkiem, często będącym zorganizowanym i funkcjonującym przedsiębiorstwem, który generuje przychód, ale też nie do końca orientują się, co mają „na stanie” w granicach swego terytorium samorządowego. Nagłe pojawienie się „niczyjego” majątku oraz ustawowa likwidacja części dłużników jest dość trudna do pogodzenia z zasadami państwa prawnego oraz ochrony własności. Wprowadzenie regulacji stanowiącej przedmiot niniejszego opracowania w istocie, której dochodzi do przejęcia majątku podmiotu przez Skarb Państwa jest, co najmniej dyskusyjne, a nawet może być uznane za niezgodne z regulacjami konstytucyjnymi. Sankcja zaproponowana przez ustawodawcę, za niedopełnienie obowiązku przerejestrowania spółki z RHB do KRS przez przedsiębiorcę winna być oceniania, jako bardzo surowa, być może zbyt daleko idąca.
Reasumując:
Jak widać z powyższego, powodem wprowadzenia omawianej regulacji była wola ustawodawcy, aby definitywnie uporządkować sytuację prawną podmiotów nieprzerejestrowanych z RHB do KRS. Z uwagi na to, że w RHB nierzadko figurowały nieaktualne wpisy dotyczące spółek niemających organów lub faktycznie nieprowadzących działalności (m.in. spółek założonych przed II wojną światową), wprowadzenie nowoczesnego rejestru miało na celu przywrócenie prawdziwości informacji oraz wyeliminowanie ewentualnych nieprawidłowości. Jednakże pomimo oczywistych pozytywnych skutków, jakie opisywana regulacja przyniosła dla uczestników obrotu gospodarczego, wskazany sposób zakończenia bytu prawnego podmiotów nieprzerejestrowanych z RHB stał się niekorzystny dla wspólników spółki – zostali oni, bowiem pozbawieni prawa do udziału w majątku likwidacyjnym nieprzerejestrowanej spółki oraz dla wierzycieli poprzez ograniczenie ochrony ich interesów. Nieprzerejestrowana spółka z rejestru sądowego została pozbawiona możliwości dochodzenia wszelkich roszczeń m.in. od Skarbu Państwa chociażby z tytułu wadliwej nacjonalizacji. Dlatego można się na koniec pokusić o zadanie dość retorycznego pytania czy aby nie wylano dziecka z kąpielą?
Opracowanie: Sabina Szafraniec