Zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, konsument, który zawarł umowę na odległość może od niej odstąpić w terminie 14 dni bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów szczegółowo określonych w przepisach ustawy. Bieg terminu wyznaczonego na odstąpienie od umowy rozpoczyna się dla konsumenta w momencie, gdy wszedł on w fizyczne posiadanie towaru. Dla zachowania terminu konsument winien złożyć sprzedawcy oświadczenie o odstąpieniu od umowy oraz dokonać zwrotu rzeczy. Częstym problemem przy odstąpieniu od umowy, jaki dotyka sprzedawców, jest zwrot rzeczy w stanie uszkodzonym lub w stanie, który uniemożliwia dalszą jego odsprzedaż, co stanowi dość poważny problem. Czy w takiej sytuacji sprzedawca może domagać się odszkodowania za towar zwrócony w stanie, który w wielu wypadkach nie ma już żadnej wartości?
Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, która weszła w życie 25 grudnia 2014 r. wprowadziła przepisy prawne, nakładające na konsumenta odpowiedzialność za zmniejszenie rzeczy zwróconej po odstąpieniu od umowy. Zgodnie z art. 34 ust. 4 ww. ustawy, Konsument ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczy będące wynikiem korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy, chyba że przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy zgodnie z wymaganiami art. 12 ust. pkt 9.
Warto w tym miejscu przytoczyć postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE, a dokładnie motyw 47 preambuły, z którego wynika, iż „Niektórzy konsumenci korzystają z przysługującego im prawa do odstąpienia od umowy po użyciu towarów w stopniu większym, niż jest to konieczne do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów. W takim przypadku konsument nie powinien tracić prawa do odstąpienia od umowy, ale powinien odpowiadać za każde zmniejszenie wartości towarów. W celu stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów konsument powinien obchodzić się z towarami i sprawdzać je tylko w taki sposób, w jaki mógłby to zrobić w sklepie. Na przykład: konsument powinien jedynie przymierzać odzież, lecz nie powinien móc jej nosić. W związku z tym w okresie na odstąpienie od umowy konsument powinien obchodzić się z towarami i sprawdzać je z należytą starannością. Obowiązki konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy nie powinny zniechęcać go do korzystania z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy”.
Konsument ma, więc, co do zasady, prawo sprawdzić rzecz i dokonać takich czynności jak podczas zakupów w sklepie stacjonarnym, gdyż kupując w sklepie internetowym nie ma możliwości fizycznego obejrzenia rzeczy, przetestowania jej jak i odpowiedniego sprawdzenia jej funkcjonalności. Bazuje jedynie na opisie i zdjęciach poglądowych, które nie zawsze stanowią odwzorowanie rzeczywistego wyglądu rzeczy. Przykładowo, Klient kupujący buty do biegania po otrzymaniu przesyłki z towarem może je przymierzyć, sprawdzić czy są wygodne, ale nie może użytkować nabytych butów poprzez udział w zawodach sportowych a następnie odstąpić od umowy i dokonać ich zwrotu. W takim wypadku, Konsument poniesie odpowiedzialność za utratę wartości rzeczy, która wynika z korzystania z niej w sposób wykraczający poza ten zakres.
Zgodnie z art. 6 KC to na sprzedawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktu, że konsument korzystał z rzeczy w sposób, który stanowi przekroczenie właściwości, cech i funkcjonowania, jak i okoliczności wskazujących, iż w ten sposób doszło do zmniejszenia wartości rzeczy. Zatem sprzedawca by móc dochodzić od konsumenta odszkodowania za zmniejszenie wartości rzeczy, będzie musiał udowodnić, że wartość rzeczy uległa zmniejszeniu przez czas, w którym była w posiadaniu konsumenta a także udowodnić przyczynę spadku wartości rzeczy w postaci korzystania z niej przez konsumenta w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy. Warto, więc udokumentować uszkodzenie rzeczy poprzez wykonanie dokumentacji fotograficznej, sporządzenie protokołu szkody, uzyskać opinię niezależnego rzeczoznawcy czy w przypadku naprawy zachować dowód w postaci faktury z tytułu poniesionych kosztów. W przypadku braku udowodnienia powyższych okoliczności, wyłącza to zasadność roszczenia sprzedawcy.
W jaki sposób obliczyć wysokość odszkodowania?
Niestety, ustawa o prawach konsumenta nie reguluje kwestii związanej z ustaleniem wysokości odszkodowania na wypadek zmniejszenia wartości rzeczy będącej wynikiem korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy. W doktrynie panuje pogląd, iż udowodnienie dokładnej kwoty, o jaką zmniejszyła się wartość rzeczy, będzie obciążało w postępowaniu sądowym sprzedawcę i może wymagać powołania biegłego. Należy, więc przyjąć, iż odpowiedzialność odszkodowawcza powinna być realizowana na podstawie art. 34 ust. 4 w zw. z art. 471 KC.
W dniu 14 września 2016 r. Sąd Rejonowy w Zawierciu (sygn. akt.: I C 994/15) wydał orzeczenie w sprawie konsumenta, który zakupił gramofon za pośrednictwem aukcji internetowej a następnie odstąpił od umowy i zwrócił towar sprzedawcy. Po otrzymaniu gramofonu, Sprzedawca stwierdził, iż gramofon został uszkodzony i nie przedstawia już żadnej wartości, dodatkowo uszkodzenia są na tyle poważne, iż naprawa jest nieopłacalna. W ocenie sprzedawcy wprowadzenie gramofonu do ponownej sprzedaży, jako produktu wartościowego stało się niemożliwe. Z tego tytułu sprzedawca sporządził pismo informujące konsumenta, iż towar otrzymał uszkodzony i na tę okoliczność odesłał kupującemu towar wraz z informacją, iż nie dokona zwrotu pieniędzy. Konsument nie odebrał przesyłki z gramofonem i paczka wróciła do sprzedawcy.
W ocenie Sądu takie postępowanie sprzedawcy nie było prawidłowe. W uzasadnieniu wyroku Sąd podkreślił, że należy zwrócić uwagę, że złożenie oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej powoduje automatyczne przejście własności rzeczy ruchomej na rzecz zbywcy (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 27 lutego 2003 r., sygn.. akt. III CZP 80/02, OSNC 2003/11/141). Zatem odesłanie gramofonu przez Sprzedawcę nie mogło odnieść żadnego skutku prawnego, gdyż w wyniku złożonego oświadczenia o odstąpieniu od umowy, sprzedawca stał się na powrót właścicielem gramofonu.
Dalej Sąd wskazał, iż w żaden sposób nie można zaś uznać, że uszkodzenie sprzedanej rzeczy przez konsumenta, powodujące zmniejszenie jej wartości, automatycznie nie redukuje, ani też całkowicie nie znosi obowiązku zwrotu kosztów poniesionych przez konsumenta w związku z zawartą umową. Sprzedający w związku z ustaleniem wartości zwróconej rzeczy, za co odpowiedzialność ponosi konsument, powinien albo zwrócić wszystkie koszty poniesione przez konsumenta związane z zawarciem umowy, a następnie wystąpić wobec niego z roszczeniem o odszkodowanie lub też złożyć oświadczenie o potrąceniu przysługującej mu wierzytelności z tytułu odszkodowania za zmniejszenie wartości rzeczy z wierzytelnością konsumenta o zwrot kosztów poniesionych w związku z zawartą umową, skutkiem, czego obie wierzytelności umorzyłyby się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (por. art. 498 § 1 i 2 KC).
W tej sytuacji sprzedawcy przysługiwało jedynie roszczenie o odszkodowanie w stosunku do konsumenta. Roszczenie odszkodowawcze, jakie przysługuje sprzedawcy względem konsumenta można zrealizować w następujący sposób:
- dokonać zwrotu całej kwoty przysługującej konsumentowi z tytułu zawartej umowy sprzedaży a następnie wystąpić wobec niego z roszczeniem o odszkodowanie,
- złożyć oświadczenie o potrąceniu przysługującej wierzytelności z tytułu odszkodowania za zmniejszenie wartości rzeczy z wierzytelnością konsumenta o zwrot kosztów poniesionych w związku z zawartą umową.
W przypadku, gdy sprzedawca zdecyduje się na złożenie oświadczenia o potrąceniu wierzytelności to stosownie do art. 498 § 1 i 2 KC potrącenie może być skutecznie dokonane, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami a każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko, co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Wskutek potrącenia, obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Sprzedawca musi jednak pamiętać, iż konsument może zwolnić się z odpowiedzialności za zmniejszenie wartości rzeczy, które wynika z korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy, jeżeli wykaże, że sprzedawca nie powiadomił konsumenta o prawie odstąpienia od umowy zgodnie z wymogami art. 12 ust. 1 pkt 9 ustawy o prawach konsumenta. Dlatego tak ważne jest by informacja na temat odstąpienia od umowy została przekazana w sposób jasny i zrozumiały najpóźniej w chwili wyrażenia woli związania się umową na odległość. Przekazanie powyższej informacji w sposób niezrozumiały, zbyt późno lub jej nieprzekazanie, pozbawi sprzedawcę możliwości dochodzenia od konsumenta odszkodowana za zmniejszenie wartości rzeczy.
Reasumując
Przekroczenie granic prawidłowego zapoznania się z zakupioną rzeczą nie pozbawia konsumenta prawa do odstąpienia od umowy a jedynie może oznaczać konieczność zapłaty na rzecz sprzedawcy stosownego odszkodowania. Sprzedawca by móc dochodzić odszkodowania za zmniejszenie wartości rzeczy, musi udowodnić, iż konsument korzystał z rzeczy w sposób wykraczający poza konieczny do sprawdzenia funkcjonowania rzeczy, co przyczyniło się do zmniejszenia jej wartości.
Opracowanie: Katarzyna Zajdel