Począwszy od 01.01.2016 r. aktualne stało się pytanie, dręczące wielu wspólników spółek, które z różnych powodów do dnia 31.12.2015 r. nie zostały przerejestrowane z dawnych rejestrów RHB do obecnie obowiązujących rejestrów KRS. Pytanie to jest zasadnicze – czy w imię pewności i bezpieczeństwa obrotu można się uciekać do zakazanej nacjonalizacji i pogwałcenia interesów osób trzecich?
Do tej pory, obserwując orzecznictwo sądowe zapadające w przedmiotowych sprawach, można było odnieść wrażenie, że widocznie jest to możliwe i że Państwo taką możliwość uważa za oczywistą.
Z dniem 11.12.2019 r. rzeczywistość prawa wspomnianych wspólników, a raczej byłych wspólników, znacząco się zmienia, na ich korzyść. Oto, bowiem Trybunał Konstytucyjny uznaje „Pozbawienie wspólników majątku za niekonstytucyjne. Przepis pozwalający na przejęcie przez Skarb Państwa majątku spółki, która została uznana za wykreśloną z rejestru jest niekonstytucyjny. Pozbawienie wspólników praw majątkowych wychodzi poza cel ustawy, którym jest wzmocnienie pewności obrotu i ochrony osób trzecich.
W środę 11 grudnia 2019 r. Trybunał Konstytucyjny w składzie: Zbigniew Jędrzejewski, przewodniczący, Leon Kieres, sędzia sprawozdawca, Julia Przyłębska, Piotr Pszczółkowski, Andrzej Zielonacki uznał, że art. 9 ust. 2b zdanie trzecie Ustawy przepisy wprowadzające Ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym jest niezgodny z konstytucją. Zgodnie z tym przepisem Skarb Państwa przejął nieodpłatnie z mocy prawa mienie po spółkach, które w terminie do 31 grudnia 2015 r. nie złożyły wniosku o wpis do KRS, a w efekcie zostały wykreślone z rejestru.
– Pozbawienie wspólników praw majątkowych wychodzi poza cel ustawy, którym jest wzmocnienie pewności obrotu i ochrony osób trzecich – uzasadniał sędzia Leon Kieres. I z tego powodu jest niekonstytucyjny. Zdaniem TK wykreślenie takiej spółki z rejestru, a zatem pozbawienie jej bytu prawnego wystarczająco spełniało cel ustawy. Sędzia sprawozdawca podkreślił, że fakt, iż termin na dokonanie wpisy był wielokrotnie przedłużany nie ma znaczenia.
Jakie są konsekwencje wyroku TK
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest rozwiązaniem salomonowym. Trybunał uznał wprawdzie niezgodność z Konstytucją art. 9 ust. 2b Ustawy przepisy wprowadzające ustawę o KRS, ale wyłącznie w zakresie trzeciego zdania. Tak, więc Trybunał przyjął w rzeczywistości, że z dniem 01.01.2016 r. doszło do nieodpłatnego nabycia przez Skarb Państwa mienia nieprzerejestrowanych podmiotów, ale jednocześnie pozostawiono wspólnikom możliwość dochodzenia praw m.in.: przez nich, jako osoby uprawnione do udziału w majątku likwidacyjnym nieprzerejestrowanych podmiotów. Oznacza to również, iż wszystkie osoby, które były uprawnione do udziału w majątku likwidacyjnym nieprzerejestrowanej spółki lub innego podmiotu (wspólnicy, akcjonariusze, członkowie spółdzielni itd.) wciąż będą mogły dochodzić swych praw z tego majątku.
W / w osobom przysługuje uprawnienie do kierowania roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa, przy czym jego odpowiedzialność ogranicza się jedynie do wartości nabytego mienia. Co ważne, jeśli osoby te już wcześniej kierowały podobne roszczenia, lecz postępowania sądowe zakończyły się negatywnymi dla nich prawomocnymi wyrokami, wówczas będą mogły żądać wznowienia takich postępowań na podstawie art. 401_1 Kodeksu Postępowania Cywilnego. Skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Dlaczego zapadło orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
SO zajmował się sprawą wspólnika spółki założonej w 1998r a wykreślonej z rejestru 1 stycznia 2016 r. Tego dnia spółka była współudziałowcem nieruchomości. Postępowanie likwidacyjne dotyczące majątku spółki nie zostało jednak przeprowadzone, a majątek, który pozostał, z mocy prawa przeszedł na własność Skarbu Państwa. Były wspólnik zaś domaga się od Skarbu Państwa odszkodowania za utracone mienie spółki, tj. za utracone prawo do nieruchomości.
Jednak zakwestionowany przepis stwierdza, wprost, iż byłemu wspólnikowi nie należą się żadne środki tytułem rekompensaty za mienie spółki, w której był wspólnikiem, przejęte nieodpłatnie przez Skarb Państwa.
Sędzia orzekający w przedmiotowej sprawie, zadał, więc pytanie do Trybunału Konstytucyjnego wskazując, że odmowa przyznania wspólnikom roszczeń względem majątku rozwiązanej spółki to kara za brak złożenia przez spółkę wniosku o wpis do KRS w terminie zakreślonym przez ustawodawcę. Zdaniem składającego zapytanie sędziego – taka kara nie jest dopuszczalna w kontekście art. 21 ust. 2 Konstytucji i nie jest adekwatna do stopnia naruszenia. Co więcej – pozbawienie wspólników rozwiązanej spółki możliwości dochodzenia odszkodowania za wartość praw utraconych w spółce narusza art. 77 Konstytucji, zgodnie, z którym każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, a ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
Poniżej publikacja – Wyroku TK z 11.12.2019r, sygn. P 13 / 18.
Sygn. akt P 13/18
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Warszawa, dnia 11 grudnia 2019 r.
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Jędrzejewski – przewodniczący
Leon Kieres – sprawozdawca
Julia Przyłębska
Piotr Pszczółkowski
Andrzej Zielonacki,
po rozpoznaniu w trybie art. 92 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072, ze zm.), na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 grudnia 2019 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie:
czy art. 9 ust. 2b ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770, ze zm.), z uwzględnieniem zmiany dokonanej przez art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1924), jest zgodny z art. 21 ust. 2, art. 32, art. 64 i art. 77 Konstytucji,
o r z e k a:
Art. 9 ust. 2b zdanie trzecie ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770, z 2000 r. Nr 114, poz. 1194, z 2002 r. Nr 1, poz. 2, z 2003 r. Nr 217, poz. 2125, z 2010 r. Nr 106, poz. 671, z 2013 r. poz. 1622 oraz z 2014 r. poz. 1924) jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072 oraz z 2019 r. poz. 125) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Zbigniew Jędrzejewski
Leon Kieres
Julia Przyłębska
Piotr Pszczółkowski
Andrzej Zielonacki
Podmiot inicjujący postępowanie: Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, II Wydział Cywilny
Pytanie prawne czy art. 9 ust. 2b ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym z uwzględnieniem zmiany dokonanej przez art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 roku zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw, jest zgodny z art. 21 ust. 2, art. 32, art. 64 oraz z art. 77 Konstytucji RP.
Pozbawienie wspólników, wykreślonej z rejestru sądowego spółki, praw do udziału w majątku likwidacyjnym narusza art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
11 grudnia 2019 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, II Wydział Cywilny dotyczącego nieodpłatnego nabywania mienia przez Skarb Państwa z mocy prawa (przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 9 ust. 2b zdanie trzecie ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Trybunał poddał analizie zgodności z Konstytucją przepis regulujący skutki majątkowe wykreślenia z rejestru sądowego spółek, które nie złożyły wniosku o przerejestrowanie do Krajowego Rejestru Sądowego do 31 grudnia 2015 r.
Ocena konstytucyjności badanej normy w świetle tzw. testu proporcjonalności wynikającego z art. 31 ust. 3 Konstytucji wskazuje, że pozbawienie wspólników ich praw majątkowych do udziału w majątku likwidacyjnym spółki nie jest ani celowe, ani też niezbędne i konieczne.
Ustawodawca może w ramach obowiązującego porządku konstytucyjnego w znacznej mierze swobodnie kształtować treść praw podmiotowych i określać ich naturę. Swoboda ustawodawcy nie jest jednak bezwzględna i nieograniczona. Istotne ograniczenia mają miejsce szczególnie wówczas, gdy wprowadzenie do systemu prawnego określonych konstrukcji prawnych wiąże się z koniecznością ingerencji w istniejące stosunki prawne. Ustawodawca nie może bowiem arbitralnie kształtować treści i granic poszczególnych praw majątkowych.
Badając celowość wprowadzenia ograniczeń wynikających z art. 9 ust. 2b zdanie trzecie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, a więc ustalając, czy prowadzą one do realizacji zamierzonego przez ustawodawcę celu, Trybunał uwzględnił szereg okoliczności prawnych i faktycznych mających znaczenie dla testu proporcjonalności w niniejszej sprawie. W szczególności wziął pod uwagę, że wprowadzając ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym ustawodawca nałożył na podmioty wpisane do innych rejestrów obowiązek dokonania ich przerejestrowania do 31 grudnia 2003 r. Zapewnienie jawności KRS wymagało ujednolicenia i doprowadzenia do zgodności stanu ujawnionego w rejestrze ze stanem rzeczywistym. Jednak znaczna część podmiotów nie złożyła takiego wniosku we wskazanym terminie. W związku z tym termin ten był kilkakrotnie przedłużany. Ostatecznie jako termin końcowy ustawodawca wskazał 31 grudnia 2015 r.
Równocześnie z uwagi na nieefektywność dotychczasowych regulacji i pozostawanie w obrocie podmiotów nieprzerejestrowanych do KRS, ustawodawca postanowił, że skutkiem niezłożenia wniosku do końca 2015 r. będzie wykreślenie spółki z rejestru z dniem 1 stycznia 2016 r. Kolejnym skutkiem tej regulacji było nieodpłatne nabycie przez Skarb Państwa z mocy prawa majątku wykreślonego podmiotu, jak również wygaszenie praw majątkowych wspólników wykreślonej spółki do pozostałego po niej majątku.
W świetle powyższego Trybunał stwierdził, że art. 9 ust. 2b zdanie trzecie ustawy nie spełnia wymagań celowości wprowadzonej regulacji. Z punktu widzenia założonego przez ustawodawcę celu Trybunał uznał za wystarczające uregulowanie wprowadzone w art. 2 ust. 2b zdanie pierwsze i drugie ustawy. Doprowadzenie do przerejestrowania wszystkich podmiotów funkcjonujących w obrocie prawnym nie wymagało pozbawienia wspólników ich praw majątkowych. Skutek w postaci utraty bytu prawnego spółek, które nie złożyły w przewidzianym czasie wniosku o przerejestrowanie, spowodowało osiągnięcie zamierzonego przez ustawodawcę celu. Z celem tym ściśle związane były również postanowienia dotyczące przejścia ich praw i obowiązków na następcę prawnego, jakim jest Skarb Państwa. Po wykreśleniu z rejestru podmioty te tracą bowiem podmiotowość prawną i koniecznym było jednoznaczne uregulowanie kwestii ich mienia, a także zagadnienia ochrony praw ich wierzycieli. Nie budzi zatem wątpliwości konstytucyjnych wprowadzenie regulacji, w świetle których Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania wobec wierzycieli wykreślonej spółki wyłącznie z nabytego mienia.
Jednak pozbawienie wspólników ich praw majątkowych wychodzi już poza granicę celowości wprowadzonych regulacji. Zupełne wygaszenie tych praw nie nosi również znamion konieczności i niezbędności. Zagwarantowanie realizacji wartości jaką jest wzmocnienie pewności obrotu i ochrony osób trzecich przed nadużyciami, których mogą dopuszczać się podmioty nieprzerejestrowane pozostające poza kontrolą i nadzorem sądu rejestrowego nie uzasadnia, w ocenie Trybunału, pozbawienia wspólników praw majątkowych.
Dlatego też Trybunał uznał, że wprowadzona przez ustawodawcę regulacja w badanym zakresie nie przechodzi testu proporcjonalności i nosi znamiona arbitralności. Skutki w postaci wygaszenia praw majątkowych wspólników nie są ani celowe, ani konieczne dla ochrony bezpieczeństwa obrotu prawnego, a tym samym nadmiernie dolegliwe. Stwierdził tym samym, że regulacja pozbawiająca praw majątkowych wspólników jest niedopuszczalną ingerencją ustawodawcy.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski – przewodniczący, sędzia TK Leon Kieres – sprawozdawca, prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Piotr Pszczółkowski, sędzia TK Andrzej Zielonacki.
Dodatkowo, do niniejszego opracowania, dołączony jest pdf z treścią zapytania, jakie zostało skierowane do TK, wraz z uzasadnieniem.
pytanie prawne SO Warszawa Praga w Warszawie
Opracowanie: Sabina Szafraniec