Skontaktuj się z nami:
602 510 317, 781 833 444

Zajdel & Szafraniec

Publikacje

Wywłaszczenie nieruchomości w obliczu specustawy o korytarzach przesyłowych

W dniu 05.08.2015r ustępujący tego dnia Prezydent RP Bronisław Komorowski podpisał długo wyczekiwaną przez branżę energetyczną Ustawę z dnia 24.07.2015r o  przygotowaniu i  realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych (Dz. U. 2016, poz. 1812), powszechnie nazywaną „specustawą o korytarzach przesyłowych”.

Przedmiotowy akt realizuje zamierzenia dotyczące transeuropejskiej infrastruktury energetycznej w zakresie inwestycji określanych mianem projektów wspólnego zainteresowania (ang. PCI), w rozumieniu przepisów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 347 / 2013 z dnia 17.04.2013r w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej, uchylające Decyzję nr 1364 / 2006 / WE oraz zmieniające Rozporządzenia (WE) nr 713 / 2009, (WE) nr 714 / 2009 i (WE) nr 715 / 2009 (dalej: Rozporządzenie nr 347 / 2013 albo Rozporządzenie). Najogólniej rzecz ujmując, Rozporządzenie nr 347 / 2013 ukierunkowane jest na stworzenie bezpiecznego i konkurencyjnego rynku m.in. energii elektrycznej w ramach Unii Europejskiej, w tym poprzez rozbudowę istniejącej infrastruktury wewnętrznej oraz połączeń transgranicznych, jak również poprzez budowę nowych źródeł energii odnawialnej. Celem Ustawy jest udrożnienie procesu inwestycyjnego dla projektów wspólnego zainteresowania, które to inwestycje są traktowane przez UE, jako priorytetowe dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego i rozwoju konkurencji w tym segmencie wspólnotowego rynku.

Zobowiązania nałożone na Polskę wymagały podjęcia intensywnych działań, w tym na płaszczyźnie ustawodawczej, albowiem polskie rozproszone i powolne procedury nie przystawały do wymogów unijnych, w szczególności odnośnie do realizacji inwestycji w czasie nie dłuższym niż 3,5 roku. Rozporządzenie zawiera jednoznaczną wytyczną, iż projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania (PCI) posiadają status „projektów o nadrzędnym interesie publicznym” i powinny być realizowane jak najszybciej oraz szczegółowo monitorowane i oceniane, przy jednoczesnym zachowaniu minimalnego poziomu obciążeń administracyjnych dla projektodawców.

Niewątpliwie istotnym argumentem jest tu zagrożenie związane z nieterminową realizacją inwestycji w sieci przesyłowe, zarówno tych prowadzonych obecnie, jak i zaplanowanych na lata 2014 – 2020 albowiem w powyższym zakresie Polska, a ściślej Polskie Sieci Elektroenergetyczne Spółka Akcyjna, korzystała i korzysta z znaczącego dofinansowania ze środków unijnych w ramach programów z okresu 2007 – 2013 oraz aktualnie realizowanych programów w latach 2014 – 2020.  Tak, więc wizja naruszenia warunków umów o udzielenie dotacji oraz zobowiązań naszego kraju w zakresie tworzenia europejskich korytarzy energetycznych stała się niewątpliwie silnym impulsem dla szybkich działań ustawodawczych a były to działania o nadzwyczajnej prędkości, jeżeli chodzi o polskiego ustawodawcę, albowiem od czytania projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu do przedłożenia jej Prezydentowi do podpisu minęło zaledwie 15 dni.

W uzasadnieniu do Ustawy o korytarzach przesyłowych wskazano, iż doświadczenia wynikające z analizy orzecznictwa polskich sądów, wskazały na zasadność priorytetowego traktowania inwestycji infrastrukturalnych uzasadniając ingerencję w prawo własności w stopniu większym aniżeli przy innych inwestycjach (szerzej o wywłaszczeniu w dalszej części niniejszego opracowania), jednakże po wielokroć podnoszone są zarzuty sprzeczności istotnych rozwiązań Ustawy z Konstytucją RP. Ustawa w założeniu reguluje całokształt problematyki urządzeń przesyłowych, niezależnie od ich rodzaju, obejmując swoim zakresem zarówno urządzenia projektowane, jak i już istniejące tzw. zaszłości.

Wprowadzone Ustawą regulacje, zasadniczo ułatwiają i przyspieszają realizację inwestycji w zakresie sieci przesyłowych o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego Polski. Osiągnięcie tych celów gwarantują:

  • ograniczenie ilości odrębnych pozwoleń niezbędnych do rozpoczęcia inwestycji poprzez wprowadzenie kompleksowej decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie sieci przesyłowej, łączącej w sobie aspekty decyzji lokalizacyjnej, podziałowej i wywłaszczeniowej;
  • skrócenie czasu trwania procedur niezbędnych do uzyskania wymaganych decyzji, aby łączna długość postępowań nie przekroczyła 42 miesięcy;
  • skupienie kompetencji do wydania decyzji lokalizacyjnej oraz pozwolenia na budowę w ramach zadań Wojewody właściwego miejscowo dla inwestycji.

Specustawa dotyczy zarówno inwestycji planowanych, jak i będących już w toku realizacji. Przepis art. 33 Ustawy umożliwia Inwestorowi wybór, czy będzie w dalszym ciągu procedował w oparciu o ogólne przepisy obowiązującego prawa, czy też skorzysta z uproszczonej ścieżki prawnej.

Z powyższego wynika, że Ustawa o korytarzach przesyłowych zawiera zbliżone rozwiązania konstrukcyjno – prawne jak pozostałe Ustawy specjalne przyjęte dla istotnych sektorów infrastrukturalnych, jako przykład można tu podać Ustawę o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Można powiedzieć, że Ustawa o korytarzach przesyłowych jest Ustawą na miarę naszych możliwości i nieprędko należy spodziewać się aktu prawnego kompleksowo regulującego status prawny pozostałych urządzeń. Ustawa ta w zasadzie kopiuje większość rozwiązań z obowiązujących już specustaw, w tym dotyczących: Terminala LNG w Świnoujściu i inwestycji mu towarzyszących, dróg publicznych, infrastruktury kolejowej oraz lotnisk publicznych.

Zakres przedmiotowy Ustawy o korytarzach przesyłowych jest bardzo wąski, dotyczy on bowiem wyłącznie linii przesyłowych najwyższych napięć, będących własnością operatora sieci przesyłowych, czyli spółki akcyjnej Polskie Sieci Elektroenergetyczne. Enumeratywny czyli zamknięty katalog linii przesyłowych, do których ma on zastosowanie został zawarty w załączniku do Ustawy i zawiera on 23 pozycje, które można podzielić na trzy kategorie:

  • linie przesyłowe istotne dla wykonania kompleksowego połączenia energetycznego Polska – Litwa;
  • linie niezbędne dla zwiększenia zdolności wymiany mocy pomiędzy systemami elektroenergetycznymi Polski i Niemiec oraz Czech;
  • linie, których zadaniem jest przesył energii z istniejących oraz projektowanych odnawialnych źródeł energii, zlokalizowanych przede wszystkim na północy Polski, w tym na Morzu Bałtyckim.

Przedmiotowa Ustawa wprowadza również w życie nowe zasady wywłaszczania nieruchomości pod budowę sieci przesyłowych elektroenergetycznych. Niewątpliwie bowiem, dotychczasowe kontrowersje związane z pozyskaniem gruntów pod inwestycje w sieci energetyczne stanowiły jedną z kluczowych przeszkód w realizacji tychże przedsięwzięć infrastrukturalnych. Dlatego też, w Ustawie o korytarzach przesyłowych założono daleko idące ułatwienia w nabywaniu nieruchomości pod strategiczne inwestycje w zakresie sieci przesyłowych, stosownie do czego głównym założeniem Ustawy o korytarzach przesyłowych, jest możliwość dokonywania wywłaszczenia gruntów pod sieci energetyczne najwyższych napięć za odpowiednim odszkodowaniem.

W przypadku linii energetycznych szacuje się, że na odcinku 1 km linii przesyłowej przypada od 20 do 100 działek w zależności od stopnia zurbanizowania danego obszaru. W przypadku jednej z inwestycji Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A. linia o długości około 80 km przebiega przez około 3 tysiące działek. Z całą pewnością ten przykład uzmysławia nie tylko ogrom przedsięwzięcia, przed jakim staje operator systemu przesyłowego, ale również uzasadnia zrozumienie dla szczególnej ingerencji w prawo własności. Ingerencji odbywającej się przy poszanowaniu racjonalnych stanowisk każdej ze Stron.

Ustawa o korytarzach przesyłowych integruje wiele postępowań, jednak nie uchyla obowiązku uprzedniego uzyskania przez Inwestora decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach oraz pozwolenia wodnoprawnego, jeżeli jest ono wymagane. W tym zakresie Ustawa wprowadziła dodatkową podstawę prawną dla czasowego ograniczenia własności albo prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia pomiarów, badań lub innych prac niezbędnych do sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Nakaz udostępnienia nieruchomości może być przedmiotem decyzji administracyjnej, jeżeli nie udało się uzyskać tytułu prawnego do czasowego jej zajęcia pomimo przeprowadzonych negocjacji. Okres możliwego dysponowania nieruchomością jest bardzo długi, wynosi on bowiem maksymalnie aż 3 lata. Tak więc ograniczenie zawiera szerszy katalog uprawnień dla przedsiębiorcy niż art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami, dając prawo do wejścia na teren nieruchomości w celu wykonania prac związanych z budową, przebudową, utrzymaniem, eksploatacją, konserwacją, remontami oraz usuwaniem awarii przewodów i urządzeń służących do przesyłania energii elektrycznej, a także innych podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń.

Z uwagi na zintegrowanie wielu rozproszonych postępowań administracyjnych, które dotyczyły wydania zgód i zezwoleń, jak też z uwagi na wyłączenie stosowania części przepisów powszechnie obowiązującego prawa, Ustawa o korytarzach przesyłowych wymaga, by Inwestor przed wystąpieniem z wnioskiem uzyskał opinie szeregu organów, w zależności od specyfiki przebiegu i miejsca realizacji inwestycji. Negatywna opinia nie wyklucza możliwości skutecznego wystąpienia z wnioskiem o wydanie decyzji ustalającej lokalizację inwestycji, zatem ograniczenie kompetencji organów je wydających nie podlega dyskusji. Należy zwrócić uwagę na ograniczenia czasowe dla wydania opinii – jeżeli organ nie uczyni tego w terminie 21 dni, Ustawa wprowadza skutek w postaci całkowitego uzgodnienia.

Z gotowym wnioskiem wraz z załącznikami, których wyczerpujące wyliczenie zawiera przepis art. 4 Ustawy, Inwestor może ubiegać się o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej. Wskazana decyzja reguluje następujące kwestie:

  • zatwierdza linie rozgraniczające teren inwestycji,
  • określa warunki techniczne jej realizacji, w tym wynikające z potrzeb ochrony środowiska i zabytków oraz przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym,
  • określa warunki ochrony przeciwpożarowej dla inwestycji,
  • zawiera wymagania dotyczące ochrony interesów osób trzecich,
  • zatwierdza podziały nieruchomości, które podlegają wywłaszczeniu pod budowę stacji elektroenergetycznych,
  • zawiera oznaczenie nieruchomości, na których jest planowana budowa stacji elektroenergetycznych,
  • zawiera oznaczenie nieruchomości, których własność ma zostać ograniczona mocą tej decyzji,
  • określa termin wydania nieruchomości lub opróżnienia lokali i innych pomieszczeń, nie krótszy niż 120 dni od dnia, w którym decyzja stanie się ostateczna.

Należy podkreślić, iż decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej nie stanowi pozwolenia na budowę, o którego wydanie Inwestor musi wystąpić oddzielnie. Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji stanowi tytuł prawny do dysponowania nieruchomościami nią objętymi na cele budowlane, z tym jednak zastrzeżeniem, iż roboty mogą rozpocząć się dopiero po dniu, w którym decyzja ta stała się ostateczna. Obie decyzje wydaje właściwy miejscowo Wojewoda, a w przypadku inwestycji zlokalizowanych na terenie więcej niż jednego województwa, ten z wojewodów, na którego obszarze właściwości znajduje się najdłuższy objęty wnioskiem odcinek sieci przesyłowej.

Wojewoda, podobnie jak wcześniej wymienione organy opiniujące, nie ma zbyt wiele czasu na wydanie decyzji, co do zasady zobligowany jest bowiem wykonać ten obowiązek w terminie miesiąca od dnia złożenia wniosku. Każde opóźnienie może stanowić źródło problemów z uwagi na nałożenie na organ kary pieniężnej w wysokości 1000 zł dziennie. Decyzja może dotyczyć całego zamierzenia inwestycyjnego albo jego części, co będzie miało praktyczne zastosowanie dla linii przesyłowych realizowanych etapami. Specustawa wprowadziła wiele istotnych uproszczeń proceduralnych w zakresie doręczania decyzji i zawiadamiania o jej wydaniu, ponadto jednoznacznie usunęła przeszkodę dla procedowania w postaci nieuregulowanego stanu prawnego nieruchomości.

Tak więc wywłaszczenie następuje na wniosek Inwestora, na mocy wydanej przez właściwego miejscowo Wojewodę, decyzji o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej.   Organem wyższego stopnia w stosunku do Wojewody jest Minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa. Zgodnie z wcześniejszymi uwagami, decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji zatwierdza podziały nieruchomości, według linii rozgraniczających teren objęty inwestycją. Z podziałem nieruchomości związane jest wspomniane już wywłaszczenie, które może przybrać zarówno postać pełną, jak i ograniczoną na wzór przepisu art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 21.08.1997r o gospodarce nieruchomościami. Nieruchomości przeznaczone pod budowę stacji elektroenergetycznych stają się z ostatnim dniem decyzji własnością Skarbu Państwa, przy czym wywłaszczenie w tym trybie powoduje także wygaśnięcie praw obciążających nieruchomość.

Za wywłaszczone nieruchomości, użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości, przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między Inwestorem a dotychczasowym właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do nieruchomości. Ustawa przewiduje ponadto możliwość żądania przez uprawnionego do nieruchomości jej wykupu w całości, jeżeli pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele.

Zatem, pierwszym proponowanym przez ustawodawcę krokiem jest forma uzgodnienia w drodze rokowań pomiędzy zainteresowanymi Stronami. Przedmiotowe uzgodnienia winny być prowadzone w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Dopiero w przypadku, gdy dokonanie uzgodnień okaże się niemożliwe, wówczas o wysokości odszkodowania rozstrzygnie w drodze decyzji Wojewoda.

Aby Wojewoda mógł określić wysokość odszkodowania koniecznym jest, aby decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji była ostateczna a jednocześnie w terminie dwóch miesięcy od dnia rozpoczęcia rokowań nie doszło do uzgodnienia pomiędzy zainteresowanymi Stronami. Wojewoda dokonuje określenia wysokości odszkodowania na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego, według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej oraz według jej wartości w dniu wydania decyzji ustalającej wysokość odszkodowania. Odszkodowanie podlega waloryzacji na dzień wypłaty. Organem właściwym do wypłaty odszkodowań jest również Wojewoda.

Decyzja Wojewody podlega natychmiastowemu wykonaniu. Oznacza to, że w przypadku powstania sytuacji spornych, np. w zakresie wysokości odszkodowania, ewentualne postępowanie sądowe nie wstrzyma jej wykonania.

Aby zachęcić do ugodowego załatwienia sprawy wywłaszczenia, Ustawa stanowi, że jeżeli dotychczasowy właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości objętej decyzją wyda tę nieruchomość lub wyda nieruchomość i opróżni lokal oraz inne pomieszczenia nie później, niż w terminie 28 dni od dnia otrzymania od Inwestora wezwania do wydania nieruchomości, wysokość odszkodowania powiększa się o kwotę równą 5 % wartości nieruchomości lub wartości prawa użytkowania wieczystego.

Gdy decyzja dotyczy nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny, wysokość odszkodowania przysługującego dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu tej nieruchomości zamieszkałemu w tym budynku albo lokalu powiększa się o kwotę 10 000 zł w odniesieniu do tej nieruchomości.

Ponadto, jeżeli wywłaszczone nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego tych nieruchomości są obciążone ograniczonymi prawami rzeczowymi, z dniem, w którym decyzja stała się ostateczna, prawa te wygasają za odszkodowaniem.

Warto podkreślić, iż Ustawa o korytarzach przesyłowych przewiduje możliwość wypłacenia zaliczki w wysokości 70 % odszkodowania ustalonego przez organ pierwszej instancji, co jednak odnosi się wyłącznie do nieruchomości wywłaszczanych pod budowę stacji elektroenergetycznych. W stosunku do pozostałych nieruchomości, na których będą posadowione linie przesyłowe, mechanizm wypłaty zaliczki jest niemożliwy do zastosowania, albowiem podstawą dla określenia wysokości odszkodowania jest m.in. stan nieruchomości z daty zakończenia inwestycji i zakres, w jakim przywrócono jej stan poprzedni.

Po zakończeniu prac, Inwestor zobowiązany jest przywrócić nieruchomość do stanu poprzedniego, a w takim zakresie w jakim nie jest to możliwe albo powoduje nadmierne trudności lub koszty, zobowiązany jest zapłacić odszkodowanie ustalone zgodnie z przepisami art. 124 ust. 2 i 4 – 7 Ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Reasumując:

Niewątpliwie, przyjęte rozwiązanie prawne stanowi odpowiedź na podnoszone od wielu lat postulaty związane z koniecznością rozbudowy oraz modernizacji systemu sieci przesyłowych. A skala inwestycji jest kluczowa nie tylko ze względów bezpieczeństwa energetycznego kraju, ale również ze względu na konieczność uregulowania stanu prawnego wielu nieruchomości wykorzystywanych pod inwestycje w sieci przesyłowe.

W zależności od wniosku Inwestora, ostateczna decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej wywierać może również skutek decyzji wywłaszczeniowej. Przedmiotem wywłaszczenia będą wyłącznie nieruchomości, na których planowana jest budowa stacji elektroenergetycznej, wskazane przez Inwestora we wniosku o ustalenie lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej.

                                                                                     Opracowanie: Sabina Szafraniec

Do niniejszego opracowania dołączona jest Ustawa o korytarzach przesyłowych (Dz. U. z 2016r, poz. 1812).

Ustawa o korytarzach przesyłowych (Dz. U. z 2016r, poz. 1812)

Skomentuj