Skontaktuj się z nami:
602 510 317, 781 833 444

Zajdel & Szafraniec

Publikacje

Dzieło a przeniesienie praw autorskich do dzieła

Umowa o dzieło jest jedną z najczęściej spotykanych w obrocie gospodarczym. W celu osiągnięcia właściwego efektu, większość Firm decyduje się na podpisanie standardowej umowy o dzieło, czyli porozumienia cywilnoprawnego. Jest to ustalenie zgodnie z którym jedna ze stron zleca wykonanie dzieła w określonym terminie, a druga podejmuje się je za wynagrodzeniem wykonać. A więc z umową o dzieło mamy do czynienia wtedy, gdy przyjmujący zamówienie (wykonawca) zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła dla składającego zamówienie (zamawiającego). Zamawiający jednak koniecznie musi określić, o jakie konkretnie dzieło (rezultat) chodzi. Owo dokładne określenie jest warunkiem niezbędnym do tego, aby umowa o dzieło mogła zaistnieć. Wśród najważniejszych cech umowy o dzieło wymienia się konsensualność, wzajemność, odpłatność i zobowiązujący charakter. W umowie zawrzeć należy również informacje o sposobie i terminie wykonania dzieła. Często do jego wykonania niezbędne są pewne materiały – informacja o tym, czy są one materiałami zamawiającego, czy jednak wykonawcy, również powinna znaleźć się w zapisach umowy.

Zdarza się, że wykonane dzieło nie w pełni odpowiada wymaganiom zamawiającego sprecyzowanym w umowie. Wówczas zamawiającemu przysługuje prawo do wezwania wykonawcy do prawidłowej realizacji dzieła w wyznaczonym terminie. Bezskuteczność tego wezwania daje zamawiającemu dwie możliwości: albo odstępuje od umowy, albo powierza wykonanie określonego w umowie dzieła innej osobie na koszt wykonawcy, który dostarczył dzieło wadliwe. Wybór drugiej opcji oznacza dla wykonawcy, że po pierwsze – to on ponosi odpowiedzialność za nieprawidłowe wykonanie dzieła przez inną osobę (mimo, że na jej wybór nie miał wpływu), po drugie – na nim spoczywa odpowiedzialność za działania oraz zaniechania tej osoby.

Jednak dzieło ma autora a autor robi dzieło dla Zamawiającego dzieło, w takim przypadku warto pamiętać o przeniesieniu praw autorskich i właściwym ujęciu tej kwestii w Umowie. Regulacja dotycząca podmiotu prawa autorskiego została zawarta w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. W ten sposób ustawodawca sformułował podstawową zasadę prawa autorskiego, zgodnie, z którą podmiotem autorskich praw do utworu jest jego twórca. Twórcy przysługują zarówno autorskie prawa osobiste jak i majątkowe. Prawa autorskie powstają ex lege na rzecz twórcy, równocześnie z powstaniem samego utworu, a wyjątki od tej reguły wynikać mogą jedynie z ustawy. Jest to tzw. pierwotne nabycie praw autorskich, które należy odróżnić od nabycia pochodnego, niepołączonego z powstaniem utworu, np. poprzez obrót autorskimi prawami majątkowymi.

Istnieją wyjątki, kiedy prawa autorskie w sposób pierwotny nabywa inny podmiot niż twórca – chodzi o utwory zbiorowe oraz programy komputerowe. W przypadku pierwszych autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego (encyklopedii, publikacji periodycznej), przysługują producentowi lub wydawcy. Natomiast w przypadku programów komputerowych prawa do programu komputerowego stworzonego przez Pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują Pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej (szerzej będzie o tym mowa, w dalszej części niniejszego opracowania). W obu przypadkach w przepisach użyto zwrotu „przysługują”, a więc analogicznego do zwrotu dotyczącego twórcy. To pozwala uznać, że również w tych dwóch przypadkach mamy do czynienia z pierwotnym nabyciem praw. Jeśli chodzi o autorskie prawa osobiste ustawa nie przewiduje żadnych wyjątków i te zawsze powstają na rzecz twórcy.

Status twórcy (współtwórcy o czym mowa poniżej) to kwestia faktu. Twórcą jest ta osoba, która wniosła twórczy wkład w dany utwór. Inaczej rzecz ujmując twórcą jest ta osoba, która utwór stworzyła i staje się nim w momencie stworzenia dzieła. Sama ustawa przesądza, iż twórcą może być jedynie osoba fizyczna, gdyż tylko taka jest zdolna wykreować przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Prawo autorskie nie uzależnia powstania utworu od posiadania przez twórcę szczególnych cech. Nie jest istotny wiek twórcy, poczytalność, czy posiadanie specjalnych kwalifikacji w danej dziedzinie. Bez znaczenia są również jakiekolwiek umiejętności danej osoby. Co więcej, twórca nie musi mieć nawet zamiaru stworzenia dzieła. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Przez egzemplarz należy rozumieć nie tyle wszelkie nośniki utworu, co wszelkie formy zwielokrotnienia, pojęcie to obejmuje również „egzemplarze” w postaci elektronicznej, które nie mają przecież materialnej postaci. Przepisy nie przesądzają, w jaki sposób nazwisko twórcy ma zostać na egzemplarzu uwidocznione. Można przyjąć, że o sposobie oznaczenia autorstwa decyduje zwyczaj panujący w danej dziedzinie twórczości. Domniemanie to dotyczy tylko i wyłącznie kwestii autorstwa utworu, a nie uprawnienia z tytułu autorskich praw majątkowych. Z drugiej strony umieszczenie nazwiska na egzemplarzu przez twórcę nie jest warunkiem koniecznym do uzyskania przez niego ochrony prawno – autorskiej. Jest to domniemanie wzruszalne, a więc podmiot, który przeczy autorstwu osoby uwidocznionej na egzemplarzu utworu może wykazać, iż ktoś inny jest autorem. Domniemanie to działa również w przypadku współautorstwa, a więc w przypadku uwidocznienia na egzemplarzu kilku nazwisk. Umieszczenie swojego nazwiska na egzemplarzu utworu stanowi uprawnienie twórcy, a nie obowiązek. To prawo twórcy do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo. Domniemanie, o którym mowa wyżej dotyczy zatem także umieszczenia na egzemplarzu pseudonimu, jeżeli ten pozwala zidentyfikować twórcę. Domniemanie siłą rzeczy nie funkcjonuje w przypadku udostępnienia egzemplarzy bez umieszczenia nazwiska lub pseudonimu, a więc anonimowo. W takim wypadku, dopóki twórca nie ujawni swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Utwory często powstają na skutek współpracy kilku osób. Mimo to nie zawsze będziemy mieli w takich przypadkach do czynienia ze współautorstwem. Aby współautorstwo zaistniało niezbędne jest, aby:

  1. każdy współautor wniósł do utworu wkład twórczy (wyklucza to z grona autorów osoby, które uczestniczyły tylko w powstawaniu idei, pomysłu, czy ogólnej koncepcji, a także, których działanie miało charakter jedynie techniczny, odtwórczy)
  2. wkłady muszą tworzyć razem jedno dzieło (chodzi tu o powstanie jakościowo nowego tworu, ma to być artyzm powstały w wyniku połączenia, a nie tylko połączenie twórczych elementów)
  3. współautorzy świadomie współpracowali (ma to być wspólny, świadomy wysiłek celem stworzenia nowego dzieła – porozumienie, jako wola wspólnego wykreowania dzieła)

Współautorom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Chodzi tu o autorskie prawo majątkowe, ponieważ wspólność nie zachodzi w przypadku autorskich praw osobistych, które powstają odrębnie wobec każdego współautora.

Przedmiotem umowy o dzieło może być wykonanie dóbr materialnych – nowych, jak również naprawa lub ulepszenie już istniejących, a także stworzenie dóbr niematerialnych, takich jak utwory literackie, patenty, wzory i innego typu osiągnięcia myśli ludzkiej. Standardowo Umowa o dzieło może mieć każdą formę pisemna i ustną – zastosowanie do niej mają przepisy KC. Cechą charakterystyczną umowy o dzieło jest brak podporządkowania służbowego wykonawcy oraz możliwość odliczania kosztów przez wykonawcę dzieła. Z kolei Umowa o przeniesienie praw autorskich jest przydatna kiedy dotyczy stworzenia dzieła, będącego „utworem” (według definicji „utworu” zamieszczonej w ustawie z dn. 04.02.1994r o prawie autorskim i prawach pokrewnych Dz. U. 1994 nr 24 poz. 83 z późn. zm). Chodzi tu o dzieło o skonkretyzowanym charakterze, którego wykonawca działał w sposób „twórczy”, korzystając ze swoich umiejętności i zdolności. Istotne jest to, że umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich musi posiadać formę pisemną, pod rygorem nieważności.

W umowie o dzieło z przeniesieniem praw autorskich trzeba podkreślić, że dotyczy przeniesienia wyłącznie majątkowych praw autorskich do konkretnego dzieła (utworu), a nie ogólnie do wielu nieskonkretyzowanych dzieł danego twórcy. Konieczne jest opisanie w umowie zarówno samego dzieła oraz procesu jego wytworzenia, jak i informacji które dokładnie z praw autorskich i w jakim zakresie zostają przeniesione na nabywcę. Korzystanie z innych, nie ujętych w umowie praw, zawsze wymaga pisemnej zgody twórcy. Najczęściej w drodze umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych przekazywane są:

  1. prawo do zwielokrotniania utworu jak również jego utrwalania (na nośnikach konkretnego typu),
  2. obrotu handlowego utworem (sprzedaży samego utworu jak również nośników na których został utrwalony),
  3. prawo do wykonywania publicznego, nadawania i odtwarzania konkretnego utworu.

Nabycie utworu nie oznacza nabycia praw autorskich, dlatego pisząc umowę o dzieło należy pamiętać, że samo nabycie utworu jako takiego nie jest równoznaczne z nabyciem majątkowych praw autorskich. Istotna jest również kwestia ochrony praw osób trzecich – należy mieć pewność, że wykonane dzieło praw tych nie narusza lub – że nie będziemy za owo naruszenie odpowiadać. W efekcie warto przemyśleć zapisy umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich i ująć w nich następujące elementy:

  • stwierdzenie, że wykonawca odpowiada za naruszenie dóbr osobistych lub praw autorskich i pokrewnych osób trzecich, spowodowanych w trakcie lub w wyniku realizacji usług objętych umową lub dysponowania przez zamawiającego utworami lub innymi materiałami powstałymi w wyniku realizacji niniejszej umowy, a w przypadku skierowania z tego tytułu roszczeń przeciwko zamawiającemu, wykonawca zobowiązuje się do całkowitego zaspokojenia roszczeń osób trzecich oraz do zwolnienia zamawiającego z obowiązku świadczenia z tego tytułu, a także zwrotu i wynagrodzenia zamawiającemu poniesionych z tego tytułu kosztów i utraconych korzyści,
  • zastrzeżenie, że z dniem zapłaty wynagrodzenia wykonawca przenosi na zamawiającego majątkowe prawa autorskie do wykorzystania na następujących polach eksploatacji:

– publikacja internetowa, poligraficzna itp.

– wprowadzenie do obrotu w ramach prowadzonych kampanii promocyjnych,

– utrwalenie i zwielokrotnianie wszelkimi technikami w tym poligraficznymi, cyfrowymi wideo i innymi na dowolnym nośniku danych;

  • oświadczenie wykonawcy, że wykonane przez niego dzieło ma charakter utworu autorskiego w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Bardzo ważnym elementem całego procesu finalizowania umowy o dzieło jest potwierdzenie odbioru tego dzieła w protokole odbioru. Należy zawsze taki protokół, w najprostszej nawet formie, przygotować i podpisać. Wprawdzie nie jest wymagany przepisami prawa (art. 642 KC wskazuje jedynie, że – jeśli umowa nie stanowi inaczej – wykonawcy należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła), jednak jakieś potwierdzenie odbioru tego dzieła warto mieć. Protokół odbioru (zdawczo – odbiorczy) chroni bowiem obie strony umowy (stanowi dowód w ewentualnej sytuacji spornej). Aby właściwie pełnił swoją funkcję, powinien zawierać następujące elementy:

  1. datę i miejsce sporządzenia,
  2. określenie przedmiotu umowy o dzieło (skonkretyzowanie dzieła),
  3. numer (jeśli dotyczy) i datę zawartej umowy,
  4. określenie stron dokonujących przekazania i odbioru,
  5. oświadczenie o przekazaniu dzieła oraz o jego odbiorze, przy czym zamawiający może dokonać odbioru na trzy sposoby:

           – bez zastrzeżeń – odbiera dzieło bez uwag i wypłaca określone umową wynagrodzenie,

       – z zastrzeżeniami – zamawiający zgłasza uwagi co do wykonanego dzieła i   zobowiązuję wykonawcę do dokonania poprawek, bądź może wypłacić niższe wynagrodzenie a dokonanie poprawek zlecić innemu wykonawcy,

         – odmówić dokonania odbioru – w sytuacji gdy dzieło jest wykonane nienależycie, niezgodnie z zawartą umową, zlecający może odmówić odebrania dzieła, a tym samym wypłaty wynagrodzenia.

6. podpisy stron

Podobnie jak w przypadku każdej innej umowy, tak i od umowy o dzieło każda ze stron może odstąpić. Wykonawca zasadniczo wówczas, gdy:

  1. przy realizacji dzieła nieodzowne jest współdziałanie zamawiającego, ale w praktyce go nie ma
  2. wykonawca wyznaczył zamawiającemu termin z zagrożeniem, co oznacza, że jeśli do określonego czasu zamawiający nie podejmie współdziałania, wówczas wykonawcy przysługuje prawo do odstąpienia od umowy.

Również zamawiający może odstąpić od umowy o dzieło. Może mieć to miejsce właściwie w każdym przypadku. Zarówno wtedy, gdy cząstkowy efekt działań jest dla zamawiającego niezadowalający, ale także wtedy, kiedy dzieło przestało być ważne dla zamawiającego. Wykonawcy należy jednak w takiej sytuacji wypłacić wynagrodzenie – potrącając to, z racji niewykonania dzieła do końca, co zostało przez niego zaoszczędzone.

Dzieło i prawa autorskie w Prawie Pracy

Bardzo często spotykanym problemem jest ustalenie do kogo należy dzieło stworzone przez Pracownika w trakcie świadczenia pracy w miejscu pracy i z użyciem materiałów / środków należących do Pracodawcy. Zgodnie z art. 12 prawa autorskiego Pracodawca nabywa prawa autorskie do utworów stworzonych przez Pracownika. Nabycie przez Pracodawcę majątkowych praw autorskich dokonuje się poprzez przyjęcie utworu przez Pracodawcę. Oświadczenie przez Pracodawcę o przyjęciu utworu stanowi przesłankę do nabycia przez Pracodawcę utworów Pracownika. Do tego momentu – tj. do momentu przyjęcia utworu przez Pracodawcę – cały czas jedynym uprawnionym z tytułu praw autorskich jest Pracownik, który utwór stworzył.   Oświadczenie Pracodawcy może być wyrażone przez każde zachowanie. Ponieważ prawo autorskie nie precyzuje w jakiej formie Pracodawca ma przyjąć utwór uznaje się iż pomocne będą tu przepisy KC. I tak Zgodnie z art. 60 KC z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Ponadto zgodnie z art. 65 KC oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje). Stąd też, zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie, uznaje się iż oświadczenie Pracodawcy o „przyjęciu” utworu może zostać wyrażone przez każde zachowanie się które ujawnia “przyjęcie” w sposób dostateczny np. akceptacja, dekretacja itp. (może to być również w sposób dorozumiany per facta concludentia tj. np. przez przystąpienie do rozpowszechniania utworu przez Pracodawcę).

Z kolei w sytuacji gdy Pracodawca milczy zastosowanie znajdzie art. 13 prawa autorskiego w przypadku milczenia Pracodawcy, w przedmiocie przyjęcia utworów i nie powiadomienia Pracownika przez Pracodawcę o przyjęciu lub uzależnienia przyjęcia utworu od dokonania określonych zmian w utworze, w terminie 6 miesięcy od dostarczenia utworu, uważa się, iż Pracodawca przyjął utwór bez zastrzeżeń. Oznacza to iż w przypadku braku oświadczenia Pracodawcy w zakresie przyjęcia utworu (odmowy przyjęcia, czy też uzależnienia przyjęcia utworu od dokonania określonych zmian) prawo autorskie przewiduje iż Pracodawca nabędzie majątkowe prawa autorskie do utworu pracowniczego, po upływie 6 miesięcy od dnia dostarczenia utworu przez Pracownika.

Strony umowy o pracę mogą rozszerzyć lub wyłączyć zakres nabycia przez Pracodawcę praw autorskich majątkowych. Na podstawie zaś zasady swobody umów strony mogą również w umowie o pracę określić inne zasady przeniesienia na Pracodawcę prawa do zezwalania na wykonywanie zależnych praw autorskich, a także przewidywać możliwość wynagradzania Pracownika z tytułu działalności twórczej i to wynagrodzenia odrębnego od wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę. Pracodawca nie musi wymieniać w umowie o pracę pól eksploatacji, na których będzie wykorzystywać utwór – precyzyjne wymienienie pól eksploatacji nie jest w tym wypadku konieczne. Pracodawca nie musi też precyzować w umowie o pracę, iż nabywa prawa autorskie Pracownika, gdyż z mocy ustawy (jeśli co innego nie wynika z ustawy lub umowy) przez sam fakt stworzenia utworu w ramach stosunku pracy na Pracodawcę przechodzą prawa autorskie majątkowe do utworu tak stworzonego. Pracodawca nie musi również płacić odrębnego wynagrodzenia – uznaje się iż wynagrodzenie z tytułu umowy o prace jest jednocześnie wynagrodzeniem z tytułu nabycia przez Pracodawcę praw autorskich.

Dzieło i prawa autorskie w sztuce

W praktyce obrotu dziełami sztuki nie wykształcił się zbyt powszechnie zwyczaj podpisywania umów regulujących sytuację prawną artystów w kontaktach z galeriami, muzeami czy prywatnymi kolekcjonerami. W przekonaniu znacznej części twórców zawieranie umów stanowi zbyteczny formalizm lub jest postrzegane jako wyraz braku zaufania dla osób związanych z rynkiem dzieł sztuki. Przeszkodą jest nie tylko obawa przed naruszeniem więzi zaufania w relacjach artysta – galeria, lecz także brak znajomości zagadnień związanych z prawem autorskim. Tymczasem odpowiednio skonstruowane umowy stanowią gwarancją zabezpieczenia istotnych interesów majątkowych i artystycznych twórcy. Ponadto ich zawieranie stanowi swoistą dokumentację funkcjonowania dzieł na rynku sztuki o niebagatelnym znaczeniu w przypadku organizacji kolejnych wystaw, poszukiwania sponsorów czy starań o dotację.

Utwór będący dobrem podlegającym ochronie, rozumiany jest jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Pojęcie utworu jest niezwykle szerokie, gdyż obejmuje nie tylko dzieła plastyczne, fotograficzne czy architektoniczne, ale także na przykład rozprawy naukowe czy programy komputerowe. Bez znaczenia pozostaje rodzaj i jakość wykorzystanych materiałów, nakład pracy artysty czy rozmiar utworu. Dlatego prawnie chronionym dziełem sztuki będzie zarówno szkic wykonany na kartce papieru, jak i obraz olejny. Koniecznym jest natomiast, aby utwór posiadał twórczy i indywidualny charakter, co w przypadku dzieła sztuki w zasadzie wynika z samego charakteru działalności artystycznej. Podobnie nie jest konieczna jakakolwiek rejestracja dzieła sztuki, zaś jego przeznaczenie może być dowolne – estetyczne, artystyczne czy użytkowe. Prawo autorskie nie wymaga także, aby chroniona praca została utrwalona na jakimkolwiek nośniku materialnym. Koniecznym jest natomiast „ustalenie” dzieła sztuki rozumiane jako jego uzewnętrznienie, umożliwiające jego odbiór przez osoby inne niż artysta. Pozwala to na pełne wyeksponowanie różnicy pomiędzy utworem a jego materialnym nośnikiem. W tym sensie obraz, rzeźba, klisza czy partytura stanowią jedynie materialny nośnik pewnej idei estetyczno – artystycznej o charakterze niematerialnym. Obowiązujące prawo odróżnia tym samym niematerialny ze swej istoty utwór od nośnika, na którym dochodzi do jego utrwalenia.

W praktyce obrotu rynku sztuki w większości wypadków dochodzi do przeniesienia na galerię, muzeum czy prywatnego kolekcjonera jedynie własności egzemplarza utworu. Natomiast do korzystania i rozporządzania utworem koniecznym będzie także nabycie w odpowiednim zakresie autorskich praw majątkowych. Przeniesienie takich praw wymaga zawarcia pisemnej umowy, zaś wszelkie ustne ustalenia w tym zakresie pozostają nieważne. Na autorskie prawa majątkowe składa się szereg poszczególnych uprawnień określanych mianem pól eksploatacji. Każde z pól eksploatacji obejmuje oznaczany sposób korzystania z utworu, zaś ich katalog jest w zasadzie nieograniczony, zwłaszcza, iż wraz z rozwojem mediów pojawiają się pola dotąd nieznane. W szczególności za odrębne pola eksploatacji przyjmuje się utrwalanie, zwielokrotnianie czy wprowadzanie utworu do obrotu. Ich nabycie uprawnia do komercyjnego rozpowszechniana dzieła w formie elektronicznej, publikacji książkowej czy w formie papierowych reprodukcji. Na rynku dzieł sztuki istotnym będzie także nabycie autorskich praw majątkowych w zakresie odpłatnej prezentacji dzieła na wystawie czy też jego wynajmu osobom trzecim. Niezwykle ważnym jest, aby w sposób precyzyjny wskazać w umowie pole eksploatacji. W szczególności często spotykane sformułowanie o przeniesieniu „całości” praw autorskich na „wszelkich” polach eksploatacji pozostanie bezskuteczne.

W razie braku odmiennych postanowień umownych, z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych artyście przysługuje wynagrodzenie za każde z odrębnych pól eksploatacji. W sytuacji, gdy strony nie określiły wynagrodzenia, jego wysokość ustala się z uwzględnieniem udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Podobnie jak przeniesienie własności egzemplarza dzieła nie skutkuje automatycznym nabyciem autorskich praw majątkowych, tak autorskie prawa majątkowe może nabyć osoba lub instytucja nie będąca właścicielem dzieła sztuki. Nieważne będą umowy dotyczące przeniesienie autorskich praw majątkowych dotyczące dzieł mających powstać w przyszłości, które obejmowałyby wszystkie dzieła danego artysty bądź wszelkie prace danego rodzaju. Możliwe jest natomiast zawarcie umowy przenoszącej prawa autorskie majątkowe do całości już istniejącego dorobku artystycznego danego twórcy.

Alternatywnym rozwiązaniem jest sytuacja gdy artysta / twórca dzieła – zamiast zbycia autorskich praw majątkowych – może udzielić licencji. Istota umowy licencyjnej polega na upoważnieniu kolekcjonera czy też galerii do korzystania z utworu na wymienionych w ustawie polach eksploatacji, ale z jednoczesnym określeniem zakresu, miejsca i czasu korzystania. W przypadku braku odmiennych postanowień, upoważnienie do korzystania z utworu wygasa po upływie pięciu lat, zaś twórca może udzielić w tym czasie licencji na tym samym polu eksploatacji także innym podmiotom. Artysta może także ustalić w umowie, iż w określonym czasie prawo do korzystania z utworu na danym polu eksploatacji przysługuje wyłącznie jednemu podmiotowi, czyli udzielić tzw. licencji wyłącznej. Istotnym natomiast jest, iż po upływie okresu przewidzianego w umowie licencyjnej autorskie prawa majątkowe niejako „powrócą” ponownie do artysty. Z kolei celem wzmocnienia ochrony prawnej twórcy wprowadzono zasadę, iż w braku wyraźnego wskazania w umowie, iż twórca zawarł umowę przenoszącą autorskie prawa majątkowe, uznaje się, iż udzielona została tylko licencja.

Jednakże nawet przeniesienie na kolekcjonera czy instytucję całości autorskich praw majątkowych nie powoduje definitywnego zerwania więzi pomiędzy artystą a jego dziełem. Istnieje bowiem sfera poza majątkowych interesów łączących twórcę z pracą tak ściśle, że nie jest możliwe jej zbycie, ani zrzeczenie się. Taka więź artysty z jego dorobkiem artystycznym określana jest mianem autorskich praw osobistych. Przede wszystkim wraz z powstaniem dzieła artysta uzyskuje prawo do jego autorstwa, to jest oznaczenia dzieła swoim nazwiskiem, inicjałami czy też pseudonimem. Podobnie istotnym jest autorskie prawo osobiste do nienaruszalności formy i treści utworu, czyli tzw. prawo do integralności utworu. Oznacza to zakaz wprowadzania do dzieła przez osoby inne niż artysta zmian, poprawek lub modyfikacji, które naruszałyby wieź twórcy z jego pracą. Ochronie podlegają także reprodukcje lub kopie oryginalnego dzieła. Katalog uprawnień składających się na prawa autorskie osobiste nie ma charakteru zamkniętego, ważne jest że istnieje prawo chroniące artystyczną i mentalną więź twórcy z jego dziełem, istniejące niezależnie od wykonywania praw majątkowych.

Reasumując:

Ponieważ – co już zostało powiedziane wcześniej – nabycie utworu nie oznacza nabycia praw autorskich, dlatego pisząc umowę o dzieło należy pamiętać, że samo nabycie utworu jako takiego nie jest równoznaczne z nabyciem majątkowych praw autorskich. Jeżeli w umowie nie zostało jasno określone że twórca prawa zbywa – zostają one przy nim. To w interesie Nabywcy dzieła leży, aby w umowie zawrzeć postanowienie dotyczące przeniesienia praw autorskich i aby tę umową spisać. Tak więc aby skutecznie przenieść prawa autorskie i pokrewne, nie wystarczy prosty zapis o tym właśnie mówiący. Jest on zbyt ogólny i nie pozwala na swobodne dysponowanie wykonanym dziełem, o co zwykle chodzi. Pamiętajmy o tym, jeśli chcemy cieszyć się w sposób swobodny dziełem, które specjalnie dla nas zostało wykonane.

                                                                           Opracowanie: Sabina Szafraniec

Skomentuj