Zajdel & Szafraniec

SN w dniu 22.11.2013r sygn. akt.: III CZP 72 / 13 podjął przełomową uchwałę w której precyzuje od kiedy i do kiedy można się domagać odszkodowania za wady budynku z tytułu nienależytego wykonania umowy. Wynika z niej, że termin przedawnienia sprawy, czyli 10 lat, liczy się od dnia powstania szkody budowlanej, a nie od dnia zakończenia budowy. Uchwała ta stanowi załącznik do niniejszego artykułu.

Terminy dochodzenia odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania umowy są odrębne od terminów dochodzenia rękojmi za wady budynku. Dlatego rozstrzygnięcia wymagała kwestia czy termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 KC) rozpoczyna swój bieg od dnia wykonania zobowiązania, czy też od dnia zaistnienia szkody albo od dnia dowiedzenia się wierzyciela o szkodzie.

W przedmiotowej uchwale SN orzekł, że termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 KC) rozpoczyna bieg od dnia wystąpienia szkody pozostającej w związku przyczynowym z tym zdarzeniem (art. 120 § 1 KC).

Uchwała SN oznacza, że nawet po latach od zakończenia realizacji robót budowlanych można domagać się odszkodowania z tytułu ich nienależytego wykonania. Liczy się bowiem moment powstania szkody, a nie zakończenia budowy domu.

Omawiana uchwała ma istotne praktyczne znaczenie dla budujących domy, bo w procesie budowlanym niewłaściwe wykonanie umowy, czyli wady budynku, a tym samym powstanie szkody, może się ujawnić (i bardzo często tak się dzieje) po wielu miesiącach, a nawet latach.

Co do zasady szkodę można stwierdzić w momencie wykonania robót, ale od tej zasady są liczne wyjątki. Chodzi tu przede wszystkim o wady ukryte, których stwierdzenie nie jest możliwe w chwili zakończenia prac budowlanych.

Zasadą jest, że w razie wyrządzenia szkody dłużnik ma obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Wynika to z art. 471 KC.

Do czasu wydania przez SN przedmiotowej uchwały sprawa początku biegu przedawnienia dochodzenia odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania umowy nie była w sposób jasny i kompleksowy wyjaśniona. Termin przedawnienia określa art. 118 KC. Zgodnie zaś z art. 120 § 1 KC bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynności w najwcześniej możliwym terminie.

W praktyce łatwiej jest określić termin przedawnienia dochodzenia odszkodowania w odniesieniu do zobowiązań o charakterze terminowym. Przyjmuje się, że wynikające z nich wierzytelności stają się wymagalne w terminie, w którym dłużnik powinien spełnić świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, od tej bowiem daty wierzyciel może domagać się wykonania takiego obowiązku przez dłużnika. Inaczej przedstawia się zagadnienie wymagalności w odniesieniu do zobowiązań bezterminowych. W takiej sytuacji przyjmuje się, że jeżeli strony umowy nie ustaliły terminu wykonania zobowiązania, zobowiązanie ma charakter bezterminowy. Zobowiązaniem bezterminowym jest np. naprawienie szkody wynikłej z opóźnienia dłużnika. Termin spełnienia przez dłużnika świadczenia w przypadku tych zobowiązań określa zatem art. 455 KC według którego dłużnik powinien je spełnić niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela.

Najwcześniej możliwym terminem wezwania dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania jest chwila powstania zobowiązania, np. w przypadku budowy domu prawo dochodzenia odszkodowania za nienależyte wykonanie zobowiązania powstaje z chwilą wystąpienia szkody. Potwierdza to orzecznictwo sądowe. W wyroku z 16.02.2001 r. sygn. akt.: IV CKN 269 / 00 SN orzekł, że roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej nienależytym wykonaniem zobowiązania z umowy o zastępstwo inwestycyjne staje się wymagalne w chwili łącznego spełnienia przesłanki nienależytego wykonania zobowiązania i powstania szkody. Zatem dopiero od momentu powstania szkody inwestor ma możliwości zgłoszenia tego faktu i dochodzenia roszczeń o jej naprawienie. Od tego momentu jego roszczenia są wymagalne i może dochodzić odszkodowania.

Przedmiotowa uchwała SN odnosi się do przypadków, w których doszło do nienależytego wykonania umowy oraz w następstwie szkody z tym związanej. Nie odnosi się natomiast do przypadków, gdy istnieje wada budynku, jakaś niezgodność np. z projektem budowlanym, ale nie generuje ona szkody. Szkoda taka oczywiście może (ale nie musi) powstać w przyszłości.

Do dochodzenia odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania umowy muszą zatem istnieć łącznie dwa elementy: nienależyte wykonanie umowy oraz wynikająca z tego szkoda dla inwestora.

Zobowiązanie do naprawienia szkody nie powstaje wcześniej niż sama szkoda. Ta zaś może powstać w momencie wykonania zobowiązania, jak i w terminie późniejszym. Dla ustalenia początku biegu terminu przedawnienia konieczne jest ustalenie, kiedy stwierdzenie owej szkody – jako konkretnego uszczerbku w sprawach majątkowych lub interesach poszkodowanego, było w sposób obiektywny możliwe, choćby oznaczać to miało, że odpowiedzialność dłużnika będzie mieć miejsce po upływie wieloletniego okresu od dnia wykonania zobowiązania.

Należy zauważyć, iż SN wyraził pogląd, wedle którego roszczenie o naprawienie szkody ex contractu jest innym bytem prawnym aniżeli roszczenie o wykonanie zobowiązania; roszczenie odszkodowawcze może bowiem powstać najwcześniej pierwszego dnia po upływie terminu, w którym dłużnik miał czas na zachowanie się zgodne z treścią kontraktu. Roszczenie z art. 471 KC rozpoczyna swoją egzystencję wtedy, kiedy zrealizuje się komplet przesłanek, na który składają się: naruszenie zobowiązania („bezprawność kontraktowa”) i wyrządzenie wierzycielowi szkody (art. 361 § 2 KC) pozostającej w związku przyczynowym z naruszeniem zobowiązania (art. 361 § 1 KC). Istotą roszczenia jest uzyskanie odszkodowania w miejsce świadczenia – niewypełnionego bądź wypełnionego w sposób nienależyty. Przy czym naprawieniu podlegać powinny wszelkie majątkowe skutki naruszenia kontraktu – zarówno te płynące z dodatniego, jak i z ujemnego interesu prawnego.

Roszczenie wynikające z art. 471 KC staje się wymagalne, zgodnie z dyspozycją art. 455 KC, od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela do jego spełnienia. Jednak zdanie drugie art. 120 § 1 KC precyzuje moment „wymagalności hipotetycznej”, to znaczy moment, w którym wierzyciel najwcześniej mógł wezwać swego nierzetelnego kontrahenta do zapłaty odszkodowania.

W dotychczasowym orzecznictwie w sposób niejednolity wskazywano trzy możliwości owej „hipotetycznej wymagalności”, będącej zarazem początkiem biegu przedawnienia. Pierwsza z nich to moment niewykonania (względnie nienależytego wykonania) zobowiązania. Druga to data zaistnienia szkody. Trzecia – dowiedzenie się wierzyciela o szkodzie. SN w opisywanym tu orzeczeniu zdecydowanie odrzucił pierwszą z opcji – podkreślając, że przedawnienie musi mieć zawsze swój przedmiot, to znaczy roszczenie, w tym wypadku – o naprawienie szkody wynikłej z niewłaściwego wykonania (bądź niewykonania w ogóle) zobowiązania. Dopóki szkoda nie wystąpiła, czyli „nie ma się jeszcze czego domagać” – bieg przedawnienia nie rozpoczyna się. W uchwale dokonano obiektywizacji przesłanek przedawnienia odpowiedzialności ex contractu, co powinno sprzyjać usuwaniu stanu niepewności, w szczególności po stronie dłużników. Należy bowiem pamiętać że ustawodawca jedynie wyjątkowo wprowadza w prawie cywilnym element subiektywny – a jest takowym nade wszystko przesłanka dowiedzenia się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, zamieszczona w art. 442¹ KC traktującym o przedawnieniu przy deliktach.

SN zauważa, że przepis art. 471KC może stanowić źródło żądań naprawy bardzo odległych w czasie konsekwencji nienależytego wypełnienia kontraktu. Jednakże obowiązkiem wierzyciela zawsze pozostanie wykazanie związku przyczynowego. Przedmiotem dowodzenia w procesie odszkodowawczym będzie ponadto (w wypadku podniesienia zarzutu przedawnienia) określenie najwcześniejszej chwili, w której ziścił się komplet przesłanek do tego, by wierzyciel mógł się zacząć domagać wyrównania poniesionego uszczerbku. W praktyce moment ten będzie określany różnie, zależnie od realiów konkretnego stanu faktycznego, zawsze jednak jego identyfikacja powinna się opierać na ustaleniu obiektywnej okoliczności, polegającej na wystąpieniu szkody.

Uchwała bardzo jasno naświetla kontrast pomiędzy określaniem początku biegu przedawnienia roszczeń z art. 471 KC a rozumieniem instytucji przedawnienia przyjmowanym dla roszczeń deliktowych. Warto tu przypomnieć uchwałę SN z 17.02.2006r sygn. akt.: III CZP 84 / 05, której teza brzmi: „Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 442 § 1 zdanie drugie KC), bez względu na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła”.

Reasumując:

Najwcześniej możliwym terminem do wezwania dłużnika do spełnienia zobowiązania jest jego powstanie. Zobowiązanie do naprawienia szkody nie powstaje natomiast wcześniej niż sama szkoda. Szkoda zaś może powstać w momencie wykonania zobowiązania, jak również w terminie późniejszym. Dla ustalenia początku biegu terminu przedawnienia konieczne jest zatem ustalenie kiedy szkoda powstała. I od tej daty należy liczyć bieg terminu przedawnienia dochodzenia odszkodowania z tytułu wad budynku.

Uchwała SN z dn. 22.11.2013r sygn. akt. III CZP 72 ) 13

                                                                               Opracowanie: Sabina Szafraniec