Skontaktuj się z nami:
602 510 317, 781 833 444

Zajdel & Szafraniec

Publikacje

Prokura w spółce z o.o.

Członkowie Zarządu nie zawsze są w stanie osobiście dokonywać wszystkich czynności prawnych. Dlatego też, aby wesprzeć prowadzoną przez nich działalność gospodarczą powołano do życia instytucję prokury. Jest ona wygodnym rozwiązaniem, które daje istotne uprawnienia osobie powołanej na to stanowisko. Powołanie Prokurenta może się zatem opłacać. Zwyczajowo o pełnomocniku danego przedsiębiorcy dowiadujemy się, gdy on przedstawia pełnomocnictwo. Ale istnieje jeden szczególny rodzaj pełnomocnika i to jest właśnie Prokurent. Prokurent to inaczej pełnomocnik handlowy przedsiębiorcy ujawniany w Krajowym Rejestrze Sądowym. Uprawnienia Prokurenta są niemal tak szerokie, jak uprawnienia Członków Zarządu Spółki. Należy jednak zdecydowanie odróżnić od siebie Zarząd i Prokurenta.

Zakres umocowania Prokurenta jest bardzo szeroki i podejmowane przez niego samodzielnie czynności mogą istotnie wpływać na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Dlatego tak ważny jest wybór Prokurenta: powinna być to osoba zaufana, znająca przedsiębiorstwo i sposób jego funkcjonowania, od której przedsiębiorca może oczekiwać, iż będzie działała w interesie przedsiębiorstwa.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że Prokurent w żaden sposób nie zastępuje ani nie ogranicza w działaniu samego przedsiębiorcy lub jego organów np. Zarządu. Prokurent działa równolegle i niezależnie od nich.

Kto może a kto nie może być Prokurentem

Prokurentem może zostać wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (a więc jedynie osoba pełnoletnia). Prokurentem nie może być Członek Rady Nadzorczej lub Komisji Rewizyjnej Spółki z o.o.

Prokura nie może być przeniesiona na inną osobę fizyczną, a więc Prokurent nie może ustanawiać dalszych Prokurentów. Jest to ustawowy zakaz bezwzględny, którego nie może także usunąć odmienna wola przedsiębiorcy, a umocowanie ustanowionego przez niego Prokurenta do przeniesienia prokury oraz oświadczenie Prokurenta mocujące na tej podstawie dalszych Prokurentów byłyby nieważne vide art. 58 § 1 KC.

Pełnomocnik handlowy może jednak udzielić pełnomocnictwa szczególnego do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności, innej osobie, nie może jednak udzielić pełnomocnictwa ogólnego. Udzielając pełnomocnictwa, Prokurent jest ponadto związany zakresem własnego umocowania. Pełnomocnictwo szczególne lub rodzajowe może więc dotyczyć wyłącznie takich czynności, których dokonywanie jest objęte granicami prokury.

Zatem nie można ustanowić Prokurentem osoby niepełnoletniej, ale z drobnymi wyjątkami i ubezwłasnowolnionej, choćby częściowo. Prokurentem nie może też być osoba prawna, np. inna Spółka z o.o.

Jest to zasadne zważywszy na wspomniany już istotny element prokury – zaufanie przedsiębiorcy do Prokurenta. Takim zaufaniem można obdarzyć osobę fizyczną, trudno jest natomiast zawierzyć organom osoby prawnej, które mogą zmieniać swój skład osobowy często bez wpływu przedsiębiorcy udzielającego prokury.

Przedsiębiorca nie może również udzielić prokury osobie, która posiada już uprawnienie do reprezentowania go z innego tytułu: jednemu ze Wspólników Spółki jawnej, Komplementariuszowi oraz wspomnianemu wyżej Członkowi Zarządu Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub Spółki Akcyjnej.

Prokurent nie musi być pracownikiem przedsiębiorcy ani być związany jakimkolwiek innym stosunkiem prawnym z przedsiębiorcą np. umową zlecenia.

Czym jest prokura

Jak wspomniano dla ułatwienia funkcjonowania Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Zarząd Spółki może powołać Prokurenta – o ile Umowa Spółki ten fakt przewiduje – który będzie samodzielnie lub łącznie z innymi osobami reprezentować Spółkę przy dokonywaniu przez nią czynności prawnych. Definicja prokury, uregulowana została w przepisach art. 109¹ i nast. KC. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, poprzez prokurę należy rozumieć pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę, które obejmuje umocowanie prokurenta do dokonywania czynności pozasądowych oraz sądowych w związku z prowadzonym przedsiębiorstwem. Prokura jest szczególną odmianą pełnomocnictwa zarezerwowaną wyłącznie dla przedsiębiorców w rozumieniu przepisu art. 43¹ KC.

Zgodnie z przepisami Ustawy z 02.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807), przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Do przedsiębiorców zalicza się również Wspólników Spółek Cywilnych, jeśli wykonują oni działalność gospodarczą. Innymi słowy przedsiębiorcą jest każdy z wyżej wymienionych podmiotów, jeśli prowadzi działalność gospodarczą w sposób zawodowy.

Pełnomocnikiem może być ustanowiony sam Prokurent. W takiej sytuacji pełnić on będzie swoje funkcje na podstawie dwóch osobnych umocowań. Nie ma jednak przeszkód, aby przedsiębiorca udzielił wymaganego pełnomocnictwa szczególnego innemu podmiotowi. Prokurent i Pełnomocnik będą wtedy działali oddzielnie, każdy w zakresie swojego upoważnienia.

Prokurent może reprezentować przedsiębiorcę przed Sądami, organami państwowymi i samorządowymi, a także w kontaktach z innymi instytucjami, np. bankami. Może, zatem wytoczyć powództwo, uczestniczyć w rozprawie, zawrzeć ugodę, a nawet cofnąć powództwo. Prokurent może także podejmować czynności pozasądowe: zawrzeć umowę kredytu lub pożyczki, umowę najmu, dzierżawy, sprzedaży, umowy z zakresu prawa pracy, podpisywać weksle i czeki.

W związku z szerokim umocowaniem Prokurenta mogą powstać wątpliwości w zakresie jego odpowiedzialności za zaciągnięte przez Spółkę zobowiązania. Wątpliwości są o tyle zasadne, że polskie prawo w kilku przypadkach przewiduje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności osób, które działają w imieniu Spółki. Regulacje takie przewidziane są między innymi w art. 299 Ustawy z 15.09.2000r Kodeks Spółek Handlowych, czy w art. 21 Ustawy z 28.02.2003r Prawo upadłościowe i naprawcze. Szerzej o tym w dalszej części opracowania.

Prokura w Spółkach osobowych i cywilnych

W Spółce jawnej ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich Wspólników mających prawo prowadzenia spraw Spółki vide art. 41 § 1 KSH. Natomiast w Spółce komandytowej i komandytowo – akcyjnej na ustanowienie prokury potrzebna jest zgoda wszystkich Komplementariuszy.

Prawo do ustanawiania prokury przysługuje tylko przedsiębiorcom, dlatego też Spółka Cywilna nie może ustanowić prokury, ponieważ nie jest przedsiębiorcą. Natomiast do przedsiębiorców zalicza się Wspólników Spółek Cywilnych, jeśli wykonują oni działalność gospodarczą. W związku z powyższym prokury udzielać mogą samodzielnie Wspólnicy Spółki Cywilnej, jako przedsiębiorcy. Wówczas tak ustanowiona prokura służy do reprezentowania tego Wspólnika, a nie całej Spółki Cywilnej.

Przeważająca część doktryny prowadzenie spraw Spółki zalicza do jej tzw. stosunków wewnętrznych, czyli tych, które nie wywołują skutków wobec osób trzecich np. podejmowanie decyzji z jakim partnerem Spółka będzie prowadziła kontakty handlowe, określanie strategii Spółki itp. W tym zakresie trzeba stwierdzić, że  z samej treści prokury, która regulowana jest przepisami bezwzględnie obowiązującymi, a więc takimi, których wola Stron nie może modyfikować, nie wynika prawo do prowadzenia spraw Spółki, czyli „regulowania” jej wewnętrznych spraw.

Jednakże na podstawie przepisów KSH istnieje możliwość powierzenia prowadzenia spraw Spółki osobom trzecim, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie można od prowadzenia spraw Spółki wyłączyć wszystkich Wspólników. Zatem w takim przypadku, oprócz osoby trzeciej, uprawnionym do prowadzenia spraw Spółki musi być co najmniej jeden ze Wspólników. Wobec powyższego Wspólnicy mogą postanowić, że osoba, która jest jednocześnie Prokurentem będzie prowadzić sprawy Spółki. Muszą to jednak zaznaczyć w umowie Spółki oraz określić zakres prowadzenia spraw.

Udzielenie i odwołanie prokury

Prokurę udziela się wyłącznie w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. Nie ma przeszkody, aby została ona ustanowiona aktem notarialnym, ale forma ta generuje zbędne koszty. Proces powołania Prokurenta jest nieco bardziej skomplikowany, niż ustanowienie pełnomocnika. W spółce z o.o. będzie to jednomyślnie podjęta uchwała Członków Zarządu ustanawiająca prokurenta vide art. 208 § 6 KSH. Jednak warto zwrócić uwagę, że przepis ten ma charakter dyspozytywny. Oznacza to, że obowiązuje, jeśli Umowa Spółki nie przewiduje innego sposobu. Tak, więc możliwe jest powołanie Prokurenta w Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością za zgodą większości Członków Zarządu, o ile przewiduje to Umowa Spółki. W dokumencie powołującym Prokurenta powinna znaleźć się informacja, – jakiego rodzaju prokura jest udzielana tzn. łączna czy oddzielna.

Co ważne, odwołać Prokurenta może samodzielnie każdy z Członków Zarządu vide art. 208 § 7 KSH i to w dowolnej formie – byleby takie oświadczenie było zrozumiałe dla Prokurenta. W przypadku Spółek z jednoosobowym Zarządem, gdy Umowa Spółki nie przewiduje udziału Wspólników w kwestii powołania Prokurenta, nie ma potrzeby wyraźnego odróżniania ustanowienia prokury od jej udzielenia. Jedyny Członek Zarządu może indywidualnie podjąć decyzję w sprawie ustanowienia prokury, a następnie podpisać dokument dotyczący jej udzielenia.

Zgodnie z przepisami KC nie można zrzec się prawa odwołania prokury. Jest ona w każdym czasie odwoływalna i jako norma bezwzględnie obowiązująca nie może zostać na drodze porozumienia zmieniona.

Powołanie danej osoby na pełnomocnika handlowego wiąże się też z koniecznością zgłoszenia tego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) i jest to obowiązkiem przedsiębiorcy a jego niewypełnienie może skutkować zastosowaniem przez sąd rejestrowy kary grzywny.

Zgłoszenie o udzieleniu prokury powinno określać jej rodzaj, a w przypadku prokury łącznej także sposób jej wykonywania. Do formularza (wniosku) KRS – Z3 oraz KRS – ZL – obecnie po zmianach do Ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, zgodnie z art. 19a ust. 5 ww. Ustawy o KRS – dołączyć trzeba pisemną zgodę osoby, która ma być powołana na Prokurenta na jej powołanie. Jednocześnie ustawodawca przewidział pewne wyjątki, które dotyczą złożenia przedmiotowego wniosku przez osobę, która go podpisała, która podlega wpisowi albo, która udzieliła pełnomocnictwa do złożenia wniosku o wpis albo, której zgoda jest wyrażona w protokole z posiedzenia organu powołującego daną osobę lub w umowie Spółki. Dotychczas, udzielenie prokury stanowiło czynność prawną jednostronną o charakterze upoważniającym, tym samym dla udzielenia prokury nie było konieczne, ani jej przyjęcie przez Prokurenta, ani też wyrażanie przez niego zgody na udzielenie prokury.

Prokura obowiązuje z chwilą jej udzielenia na piśmie pod rygorem nieważności, tj. dzień podjęcia uchwały Zarządu. Sam wpis do KRS ma jedynie charakter potwierdzenia (deklaratoryjny). Podobnie też odwołanie pełnomocnika handlowego musi być zgłoszone do Sądu w terminie 7 dni od jego odwołania a ważne jest już z chwilą doręczenia oświadczenia o jej odwołaniu Prokurentowi.

Prokurent jest ujawniany w KRS, a więc łatwo jest sprawdzić czy osoba chcąca zawrzeć umowy w imieniu przedsiębiorcy jest faktycznie do tego uprawiona. W dziale 2 będzie taki wpis, w którym jest zawarta informacja czy został powołany Prokurent. Fakt, iż Prokurent widnieje w KRS oznacza, że nie musi on za każdym razem przedstawiać kontrahentowi Spółki uchwały Zarządu o ustanowienia go Prokurentem. Ta okoliczność będzie, bowiem wynikać z odpisu KRS. Prokurent będzie, zatem wykazywał swoje umocowanie do reprezentacji Spółki tak samo, jako członkowie Zarządu (przedstawiając odpis z KRS).

Zatem jedynym dokumentem, który potwierdza status Prokurenta, jest wyciąg z KRS. Skoro udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru, dlatego dokumentem, który pozwala prokurentowi wykazać swój status, jest wypis z tego rejestru – vide  Wyrok SN z dnia 20.10.2005r, (sygn. akt.: II CK 120 / 2005).

Art. 41 KSH

Art. 41 § 3 i 4 KSH pozwala na podjęcie uchwały Wspólników o ustanowieniu prokury przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Możliwość taka została jednak ograniczona tylko i wyłącznie do Spółek, których Umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym i nie została zmieniona w sposób tradycyjny. Tak, więc w takiej sytuacji wniosek o wpis prokury ustanowionej na podstawie wzorca uchwały w spółce formularzowej, powinien zostać złożony w systemie teleinformatycznym.

Szczegółowe zasady złożenia wniosku reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu i trybu składania wniosków o wpis do KRS dotyczące Spółek, których Umowę zawarto przy wykorzystaniu wzorca umowy spółki udostępnionego w systemie teleinformatycznym wydane na podstawie art. 19 ust. 7 KRS. Wspomnieć przy tym warto, iż zgodnie z art. 8 Ustawy z  dnia 28.11.2014r (Dz.U. z 2015r, poz. 65), ustanowienie prokury przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym możliwe jest wyłącznie dla podmiotu niewpisanego dotychczas do rejestru i podlega zgłoszeniu do rejestru wraz z pierwszym wnioskiem o wpis.

Podjęcie uchwały w systemie teleinformatycznym wymaga jej podpisania przez wszystkich Wspólników mających prawo prowadzenia spraw Spółki przy użyciu bezpiecznego podpisu elektronicznego weryfikowanego przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu albo przy wykorzystaniu profilu zaufanego ePUAP. Uchwała podjęta w takiej formie jest równoznaczna w skutkach  z uchwałą wyrażoną w formie pisemnej.

Uchwała o ustanowieniu prokury stanowi czynność o charakterze wewnętrznym. Stąd też nie ma podstaw, aby Sąd rejestrowy wymagał dołączania do wniosku o wpis Prokurenta uchwały Wspólników o ustanowieniu prokury. To samo tyczy się w przypadku Spółek kapitałowych uchwały Zarządu. Jednocześnie podnosi się, że samo przedłożenie uchwały o ustanowieniu Prokurenta nie może stanowić podstawy do dokonania wpisu prokury do rejestru. Do udzielenia prokury, jako czynności prawnej jednostronnej wymagane jest złożenie oświadczenia woli Spółki zgodnie z zasadami reprezentacji.

Podstawą wpisu do rejestru prokury ustanowionej na podstawie wzorca uchwały będzie właśnie uchwała Wspólników mających prawo do prowadzenia spraw Spółki. Sprowadza się to do zasadniczego odejścia w reżimie art. 41 od dotychczasowej regulacji w zakresie ustanawiania Prokurenta w Spółkach.

Tak, więc istnieją dwa warianty ustanowienia i udzielenia prokury. Pierwszy – tradycyjny, w którym uchwała o ustanowieniu Prokurenta podejmowana jest w oparciu o art. 41 § 1 KSH, a udzielenie prokury następuje zgodnie z zasadami reprezentacji Spółki, oraz drugi – elektroniczny, ograniczony tylko do spółek formularzowych, który wymaga podjęcia uchwały przy wykorzystaniu wzorca, a której forma jest równoważna z formą pisemną.

Zakres reprezentacji przez Prokurenta, rodzaje prokury

Prokura jest pełnomocnictwem szczególnego rodzaju, którego zakres został określony przepisami Ustawy z 23.04.1964r Kodeks Cywilny. Prokurent jest umocowany do podejmowania czynności sądowych oraz pozasądowych, które są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa z pewnymi ograniczeniami wynikającymi m.in. z treści art. 1093 KC tj. do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie, której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności oraz z art. 1095 KC tj. prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa (prokura oddziałowa).

Zakresu prokury nie można ograniczyć w sposób właściwy dla pełnomocnictwa. Nie można, zatem postanowić, że Prokurent nie będzie posiadał uprawnień do zawierania określonego rodzaju umów. Oczywiście Prokurent może otrzymać zakaz od Zarządu w zakresie podejmowania określonych czynności w imieniu Spółki, jednak jego naruszenie nie będzie powodowało nieważności czynności prawnych, a jedynie odpowiedzialność Prokurenta wobec Zarządu, tj. odszkodowawczą i korporacyjną.

Tak, więc prokura samoistna bo o takiej z reguły mowa – umożliwia dokonywanie czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa a więc zakres działania Prokurenta jest taki sam jak zakres działania członka Zarządu, tj. sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności Spółki. Prokura samoistna charakteryzuje się najdalej idącą swobodą działania Prokurenta. Do ich ważności względem osób trzecich nie jest potrzebna niczyja zgoda.

Może dojść nawet do takiej sytuacji, że, w przypadku Zarządu wieloosobowego, gdy umowa Spółki nie reguluje odmiennie problemu reprezentacji Spółki, członek Zarządu będzie potrzebował do dokonania ważnego aktu reprezentacji zgody Prokurenta, a Prokurent tę samą czynność będzie mógł wykonać samodzielnie.

Należy tu zauważyć, iż obok prokury samoistnej vide art. 1095 KC, istnieje także prokura łączną vide art. 1094 KC, wówczas do wspólnej reprezentacji powołany będzie Prokurent z Członkiem Zarządu. W takiej sytuacji dokonanie czynności prawnej tylko przez Prokurenta, przy ustanowionej prokurze łącznej, będzie skutkować nieważnością takiej czynności. Należy też zauważyć istnienie prokury oddziałowej, w której zakres umocowania Prokurenta ogranicza się do spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa. Istnieje także rodzaj prokury łącznej niewłaściwej.

Jeśli chodzi o wspomnianą prokurę łączną, to prokury można udzielić jednej osobie albo kilku. Jeżeli zostaje udzielona dwóm lub więcej osobom, można dwojako ukształtować ich sytuację:

  • każdemu z Prokurentów pozwala się działać samodzielnie (tzw. prokura samoistna), albo
  • zastrzega się, że Prokurent może działać wyłącznie wspólnie z innymi Prokurentem lub Prokurentami i to jest właśnie istota prokury łącznej. Przykładowo, można ustanowić trzech Prokurentów i zastrzec, że do skutecznego złożenia oświadczenia woli w imieniu mocodawcy konieczne jest wspólne działanie dwóch spośród nich.

Atutem prokury łącznej, z punktu widzenia przedsiębiorcy, jest z pewnością wzajemna kontrola Prokurentów. Utrudnieniem może okazać się natomiast potrzeba uzyskania większej liczby podpisów pod dokumentami. Należy przy tym pamiętać, że Prokurenci nie muszą w takim wypadku podpisać się jednocześnie – mogą złożyć swoje podpisy w różnym terminie, a dopóki pod dokumentem nie znajdą się wszystkie wymagane podpisy dokonana czynność jest niezupełna i nie wywołuje skutków prawnych. Chcąc zmobilizować pozostałych Prokurentów do złożenia brakujących podpisów druga strona może wyznaczyć im termin, po upływie, którego przestanie być związana swoim oświadczeniem.

Zgodnie z Orzeczeniem SN z 27.04.2001r. (sygn. akt.: III CZP 6 / 01) dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z Członkiem Zarządu Spółki lub Wspólnikiem. Na gruncie tego orzeczenia część praktyków przyjęła, że Prokurent taki działa wówczas w ramach reprezentacji, a nie w ramach prokury, zatem pełnomocnictwo szczególne dla Prokurenta nie jest w tym wypadku konieczne.

W praktyce działalności przedsiębiorstw, z uwagi na bezpieczeństwo obrotu, przyjęła się jednak w większości formuła udzielania pełnomocnictwa szczególnego Prokurentowi, bez względu na okoliczności, w których działa.

Prokurent może natomiast dokonywać czynności prawnych prowadzących do nabycia nieruchomości lub zwolnienia ich z obciążeń. Prokurent nie potrzebuje, zatem szczególnego pełnomocnictwa dla nabycia nieruchomości (np. kupienia działki gruntu lub budynku) w imieniu i na rzecz mocodawcy albo zwolnienia nieruchomości przedsiębiorcy od obciążeń (np. spłacenia hipoteki obciążającej nieruchomość będącą własnością mocodawcy).

Pomimo szerokiego katalogu uprawnień Prokurenta istnieją czynności, do dokonania, których Prokurent musi uzyskać od swojego mocodawcy odrębne i wydane w odpowiedniej firmie pełnomocnictwo szczególne, bez którego Prokurent nie może:

  • zbyć przedsiębiorstwa – jest to pierwsza grupa czynności i dotyczy przedsiębiorstwa Spółki rozumianego, jako zbiór składników przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Prokurent nie może podejmować czynności prawnych prowadzących do zbycia, tj. sprzedaży, darowizny, zamiany itp., przedsiębiorstwa, nawet zawierając kilka umów oddalonych od siebie w czasie, jeżeli w ich wyniku miałoby dojść do zbycia całego przedsiębiorstwa lub jego znacznej części;
  • dokonać czynności prawnej, na podstawie, której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania, może tu chodzić np. o wydzierżawienie, wynajęcie lub użyczenie przedsiębiorstwa, a także może tu chodzić o wniesienie całego przedsiębiorstwa mocodawcy w jego imieniu, jako wkładu (aportu) do Spółki, przystępując do Spółki już istniejącej albo zakładając nową Spółkę;
  • zbyć nieruchomości będące we władaniu Spółki z o.o. – jest to druga grupa czynności, których Prokurent nie może dokonywać w imieniu Spółki. Prokurent nie posiada upoważnienia do zbycia nieruchomości należącej do Spółki. Podobnie jak w przypadku przedsiębiorstwa może tu chodzić np. o sprzedaż nieruchomości, zawarcie umowy darowizny lub zmiany. Istotne jest to, że Prokurent nie może tylko zbywać nieruchomości, natomiast nabycie nieruchomości w imieniu Spółki jest dopuszczalne;
  • obciążyć nieruchomości będące we władaniu Spółki z o.o. np. wydzierżawienie. Prokurent nie będzie mógł, zatem ustanowić na nieruchomości hipoteki, ani innych ograniczonych praw rzeczowych np. służebności lub dzierżawa;
  • ustanawiać dalszych prokurentów;
  • udzielić pełnomocnictwa ogólnego.

Do dokonania którejkolwiek z tych czynności Prokurent musi uzyskać swoistą akceptację przedsiębiorcy wyrażającą się właśnie osobnym pełnomocnictwem szczególnym do dokonania poszczególnej czynności. W treści takiego pełnomocnictwa należy wyraźnie określić czynność, do której dokonania przedsiębiorca umocowuje Prokurenta. Naruszenie przez Prokurenta tych zakazów, określonych szczegółowo w KC, będzie skutkowało nieważnością czynności prawnej. Jak widać, ograniczenia dotyczą strategicznych decyzji, od których często może być uzależniony byt Spółki.

Co więcej, jeżeli dokonanie danej czynności wymaga formy szczególnej vide art. 99 § 1 KC, jak chociażby zbycie nieruchomości, które wymaga formy aktu notarialnego, to takie pełnomocnictwo szczególne dla Prokurenta również musi zostać udzielone w formie aktu notarialnego z podpisami notarialnie poświadczonymi vide art. 75¹ § 1 KC.

Jak zaznaczono już wcześniej, Prokurent może reprezentować Spółkę z o.o. przed innymi podmiotami uczestniczącymi w obrocie tj. zawierać w imieniu Spółki umowy, odstępować od nich i wypowiadać je. Prokurent może składać w imieniu Spółki oświadczenia o potrąceniu, uznaniu długi itp. Może być także reprezentantem Spółki w toku postępowania sądowego, administracyjnego, podatkowego itp.

Umocowanie Prokurenta jest, więc szersze od umocowania wynikającego z najszerszego pełnomocnictwa powszechnego. Należy jednocześnie zastrzec, iż prokura, jako szczególnego rodzaju pełnomocnictwo, nie nakłada na Prokurenta obowiązku działania w imieniu i na rzecz mocodawcy, lecz stanowi tylko i wyłącznie upoważnienie do podejmowania takich działań. Nałożenie jakiegokolwiek obowiązku na Prokurenta może wynikać z odrębnego stosunku prawnego łączącego go z mocodawcą. Ilekroć Prokurent działa w imieniu Spółki winien wskazać na pełnioną funkcję, chyba, że fakt ten wynika z treści dokumentu, który Prokurent podpisuje w imieniu Spółki.

W związku z tak szerokim umocowaniem Prokurenta do podejmowania działań w imieniu i na rzecz przedsiębiorcy może budzić wątpliwości zakres odpowiedzialności Prokurenta za zobowiązania Spółki na gruncie art. 299 KSH.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż wspomniany wyżej art. 299 KSH przewiduje odpowiedzialność Członków Zarządu Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania Spółki przy spełnieniu określonych tam przesłanek. Prokurent nie został wskazany w przedmiotowym przepisie, a zatem należałoby przyjąć, iż nie może zostać na tej podstawie pociągnięty do odpowiedzialności. Jednakże mimo literalnego brzmienia przedmiotowego artykułu, odnoszącego się tylko i wyłącznie do Członków Zarządu, orzecznictwo dopuszcza również pociągnięcie innych podmiotów do odpowiedzialności na gruncie tego przepisu.

Czy prokurent odpowiada jak likwidator?

SN w Uchwale z 28.01.2010r (sygn. akt.: III CZP 91 / 09) stwierdził, że odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 KSH ponoszą również Likwidatorzy. Podobnie Uchwała SN z 28.02.2008r (sygn. akt.: III CZP 143 / 07), ale odmiennie np. Wyrok SN z 06.07.2007r (sygn. akt.: III CSK 2 / 07). SN w uzasadnieniach wskazał między innymi, że rozciągnięcie odpowiedzialności na Likwidatorów wynika w szczególności z istoty funkcjonowania Spółki w likwidacji, która jest przedłużeniem Spółki działającej sprzed wszczęcia postępowania likwidacyjnego. Taka też, w odróżnieniu od Członków Zarządu, jest funkcja Likwidatorów.

SN uznał też, iż przekonywujące są argumenty orzecznictwa i doktryny postrzegające Likwidatorów, jako osoby bliskie pozycji Członków Zarządu Spółki. Jednakże argumenty podniesione w uzasadnieniach przedmiotowych Uchwał w żadnym zakresie nie odnoszą się do pełnomocników Spółki, w tym w szczególności do Prokurenta. Także mimo tego, że na gruncie art. 299 KSH, mimo jego literalnego brzmienia, orzecznictwo dopuściło możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności podmioty również niewskazane w przepisie tj. Likwidatorów, to argumenty uzasadniające przyjęcie takiego stanowiska nie odnoszą się do prokury, a zatem w aktualnym stanie prawnym próba dochodzenia zapłaty od Prokurentów na gruncie art 299 KSH mogłaby okazać się nieskuteczna.

W świetle tego, co napisano powyżej należy przyjąć, iż obecnie brak jest podstaw, aby pociągnąć do odpowiedzialności Prokurenta za zobowiązania Spółki na gruncie art. 299 KSH.

Nieco bardziej skomplikowana jest sytuacja na gruncie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze.

Zgodnie z treścią art. 21 Prawa upadłościowego, osoby, które mają prawo reprezentować Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością samodzielnie lub łącznie z innymi osobami, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w skutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. W tym przypadku SN również stwierdził, iż przedmiotową odpowiedzialność ponoszą także Likwidatorzy, którzy w oczywisty sposób mają prawo do reprezentowania Spółki.

Natomiast wątpliwości budzi kwestia odpowiedzialności Prokurentów. Prokurent, bowiem jest bez wątpienia podmiotem upoważnionym do reprezentowania Spółki. Zatem literalne brzmienie przepisu mogłoby prowadzić do wniosku, iż Prokurent również ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za niezłożenie wniosku w terminie. Jednakże stanowisko części doktryny w tym zakresie jest odmienne. Brak takiej odpowiedzialności wynikałby z istoty samej prokury, w szczególności z braku obowiązku do prowadzenia spraw Spółki, należy tu przypomnieć, iż Prokurent ma jedynie uprawnienie do reprezentowania Spółki oraz braku możliwości żądania do wglądu w sprawy Spółki.

Ponadto przyjmuje się, iż Prokurent nie ma upoważnienia do dokonywania czynności zmierzających do likwidacji Spółki. Brak możliwości reprezentowania Spółki w zakresie składania wniosku o ogłoszenie upadłości miałby wynikać z okoliczności, iż jest to czynność zmierzająca do zakończenia działalności Spółki, a Ustawa nie przewiduje w tym zakresie umocowania dla Prokurenta, dlatego należałoby przyjąć, iż faktycznie Prokurent również nie ponosi odpowiedzialności za szkodę związaną z niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości na gruncie art. 21 Prawo upadłościowe.

Tymczasem od 01.01.2016r w kręgu osób zobowiązanych do złożenia wniosku o upadłość w sytuacji, gdy Spółka spełnia przesłanki, znajduje się również Prokurent.

Zgodnie ze znowelizowanym art. 21 Prawa upadłościowego i naprawczego, jeżeli dłużnikiem jest np. jedna ze spółek kapitałowych obowiązek złożenia wniosku o upadłość spoczywa na każdym, komu na podstawie: ustawy, umowy spółki lub statutu przysługuje prawo do prowadzenia spraw dłużnika i jego reprezentowania, samodzielnie, czy też łącznie z innymi osobami. Zatem na Prokurencie, spoczywają nowe obowiązki, których niedopełnienie może być źródłem odpowiedzialności Prokurenta.

W / w obowiązki dotyczą odpowiedzialności Prokurenta za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości – wierzycielowi. Pod tym terminem należy rozumieć zarówno samą Spółkę, jak i jej Udziałowców. Odpowiedzialność Prokurenta jest uzależniona od udowodnienia przez podmiot poszkodowany winy Prokurenta oraz od wysokości szkody powstałej w wyniku jego zaniedbań. Ustawodawca jednak przewidział  możliwość uwolnienia się przez Prokurenta od przedmiotowej odpowiedzialności, poprzez wykazanie przez niego braku winy.

Ponadto ustawodawca przyjął domniemanie, że szkoda wyrządzona wierzycielowi w tym Spółce czy jej Udziałowcom, obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności przysługującej wierzycielowi wobec dłużnika.

Wprowadzona na gruncie prawa upadłościowego i naprawczego zmiana z całą pewnością jest bardzo istotna w stosunku do Prokurenta. Zrównuje go, bowiem w zakresie odpowiedzialności za szkodę wobec wierzycieli z Członkami Zarządu. W dotychczasowym stanie prawnym ponosili oni wyłączną odpowiedzialność z tego tytułu.

Zakres odpowiedzialności Prokurenta i Prokurent rzekomy

Odpowiedzialność Prokurenta nie jest nigdy skierowana na zewnątrz Spółki, ale pozostaje w sferze stosunków wewnętrznych. Wobec osób trzecich za działania Prokurenta odpowiedzialnością obciążona będzie zawsze wyłącznie sama Spółka, podobnie jak odpowiada za działania występujących w jej imieniu Członków swoich organów. Pewnym hamulcem dla niepożądanych zapędów Prokurenta jest fakt, że każdy Członek Zarządu może bez uzasadniania odwołać go w każdym czasie.

Prokurent ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną swoim działaniem na zasadach ogólnych, tj. opartych o winę sprawy szkody. Za szkodę odpowiada osoba, której zawinione zachowanie jest źródłem powstania tej szkody. Zastosowanie znajdą do niego, bowiem przepisy art. 415 KC kto z winy swej wyrządza drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia a także przepisy statuujące odpowiedzialność w przypadku działania Prokurenta z przekroczeniem swojego umocowania lub po jego wygaśnięciu. Zatem w szczególnych stanach faktycznych może okazać się, że Prokurent będzie ponosił odpowiedzialność w związku z podjętymi przez siebie krokami, niezależnie od Spółki i to za każde swoje działanie, którym z własnej winy wyrządził innej osobie fizycznej lub prawnej szkodę.

Z uwagi na to, że prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, Prokurent będzie odpowiadał również za skutki przekroczenia granic umocowania jak również za działanie, jako fałszywy Prokurent (falsus procurator) po odwołaniu prokury. W takiej sytuacji Prokurent jest zobowiązany do zwrotu otrzymanych świadczeń i naprawienia szkody, niezależnie od jego winy, a więc także sytuacji, gdy udzielenie prokury było nieważne, o czym rzekomy pełnomocnik tj. Prokurent nie wiedział.

Przesłanką powstania obowiązku naprawienia szkody jest samo tylko zawarcie umowy przy braku umocowania lub jego przekroczeniu, o którym druga strona nie wiedziała. Takie rozwiązanie konfliktu interesów rzekomego Prokurenta i jego kontrahenta jest wynikiem ich wyważenia, w grę wchodzi, bowiem z jednej strony odpowiedzialność niezależna od winy, a więc na zasadzie ryzyka, a z drugiej strony bezpieczeństwo obrotu i ochrona zaufania działającego w dobrej wierze kontrahenta.

Rzekomy Prokurent ponosi również odpowiedzialność względem Spółki na zasadach określonych w przepisach o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Jeśli działanie podjęte przez rzekomego Prokurenta są korzystne dla Spółki  osoba działająca bez umocowania jest zobowiązana wydać wszystkie korzyści, jakie uzyskała z tego działania, sama może natomiast domagać się stosownego wynagrodzenia.

Gdy jednak działania rzekomego Prokurenta nie były korzystne dla Spółki lub były dokonane wyraźnie wbrew woli Spółki, prowadzący cudzą sprawę obowiązany jest – przede wszystkim – przywrócić swoim kosztem i staraniem poprzedni stan rzeczy. Gdyby nie było to już możliwe – ma naprawić tak wyrządzoną szkodę. Tym samym nie można domagać się zwrotu poniesionych w takich warunkach wydatków.

W ostatecznym wyniku odszkodowanie należne od rzekomego Prokurenta nie może przekroczyć szkody, jaką druga strona poniosła przez zawarcie nieważnej umowy. Zwrot tego, co rzekomy Prokurent otrzymał jest niezależny od tego, czy druga strona o braku lub przekroczeniu prokury wiedziała.

Kiedy prokura wygasa?

Prokura może być udzielona na czas określony lub bezterminowo i przedsiębiorca może ją w każdym czasie odwołać. O odwołaniu prokury należy zawiadomić właściwy rejestr przedsiębiorców.

Prokura istnieje nadal pomimo śmierci mocodawcy lub utraty przez niego zdolności do czynności prawnych.

Prokura wygasa w następujących sytuacjach:

  • przedsiębiorca zostaje wykreślony z rejestru;
  • wobec przedsiębiorcy ogłaszana jest upadłość;
  • otwarcie likwidacji;
  • przekształcenia przedsiębiorcy;
  • prokura wygasa też wraz z częściową lub całkowitą utratą zdolności do czynności prawnych Prokurenta;
  • lub ze śmiercią Prokurenta. W tym przypadku o wygaśnięciu prokury należy zawiadomić właściwy rejestr przedsiębiorców.

Reasumując:

Prokura jest rodzajem pełnomocnictwa, a pełnomocnictwo jest prawem udzielonym przez mocodawcę pełnomocnikowi. Prokurent, zatem, przez udzielone mu pełnomocnictwo, zostaje upoważniony do działania w imieniu mocodawcy, ale jednocześnie nie zostaje obarczony żadnym obowiązkiem. Obowiązek rodzi dopiero nawiązanie innego, niejako dodatkowego stosunku pomiędzy osobą Prokurenta a Spółką, np. umowa o pracę, umowa zlecenia, kontrakt menedżerski. I z tego równoległego stosunku wypływać mogą zobowiązania Prokurenta wobec Spółki, a w konsekwencji jego odpowiedzialność za ewentualne szkody przez niego spowodowane, ale również wyłącznie wobec Spółki.

Tak, więc co do zasady Prokurent nie będzie ponosił odpowiedzialności za działania podejmowane w imieniu i na rzecz Spółki. Jednakże należy zawsze pamiętać o niejednoznacznym brzmieniu art. 21 Prawo upadłościowe, a także o okoliczności, iż szczególne stany faktyczne mogą powodować, że Prokurent będzie pociągnięty do odpowiedzialności za swoje zawinione działania, dlatego każdy stan faktyczny winien być odrębnie, szczegółowo analizowany.

                                                                               Opracowanie: Sabina Szafraniec

Skomentuj